Τρόπος σύνθεσης κτισμάτων

Το δομημένο περιβάλλον είναι αποτέλεσμα της παρέμβασης του ανθρώπου στο φυσικό τοπίο και μπορεί να εμφανιστεί με διαφορετική ένταση και μορφή, ανάλογα με τα οικονομικά, κοινωνικά και ιστορικά δεδομένα της εποχής. Στο Κοίλασο του Λεωνιδίου, τα δεδομένα αυτά διαμόρφωσαν ένα οικιστικό σύνολο με σεβασμό στη φύση, εξαιτίας του μεγέθους των όγκων, των υλικών  και των ελεύθερων χώρων του ιστού.

Αναλυτικότερα, στον πυρήνα του Κοίλασου παρατηρείται ένας πυκνοδομημένος ιστός κτηρίων. Τα κτήρια βρίσκονται σε κοντινή απόσταση το ένα από το άλλο- ενίοτε με κοινές αυλές- και εκτονώνονται  σε ελεύθερους χώρους. Η εκτόνωση αυτή γίνεται είτε στα κεντρικά πλατώματα του χωριού, που βρίσκονται μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου είτε στις αυλές τους. Η εναλλαγή του κτηριακού ύψους είναι ομαλή, καθώς τα περισσότερα κτήρια δεν ξεπερνούν τους δύο ορόφους. Επίσης ένα δίκτυο από στενά σοκάκια κεντρικά της περιοχής,  δημιουργούν έντονα όρια με τους δρόμους και προκαλούν διαφορετικές αισθήσεις για τον περαστικό.

Στη περιοχή του Κοίλασου, εντοπίζονται, επίσης, στοιχεία φρουριακού χαρακτήρα. Οι κατοικίες που στρέφονται προς το ποτάμι είναι σχεδόν εφαπτόμενες η μία στην άλλη, με σχετικά μεγάλο ύψος και μικρές εναλλαγές του. Η διαμόρφωση αυτή έχει ως αποτέλεσμα ένα κλειστό μέτωπο, κατάλληλο για περίπτωση άμυνας σε πειρατές, που εκείνο τον καιρό συνήθιζαν να προκαλούν προβλήματα στην περιοχή. Στο σημείο αυτό του ιστού, οι ελεύθεροι χώροι είναι λιγότεροι, μικρότεροι σε μέγεθος και βρίσκονται στο πίσω μέρος της όψης των σπιτιών ή πίσω από ψηλές μάντρες.

Σε περιοχές απομακρυσμένες από τον κεντρικό πυρήνα και προς τα νότια, ο ιστός αραιώνει αισθητά. Η σύνθεση των κτηριακών όγκων είναι περισσότερο ακανόνιστη και αραιή με μεγάλες εκτάσεις  ελεύθερων χώρων. Σε αυτό το σημείο του Κοίλασου, οι άνθρωποι είχαν τα χωράφια τους και έτσι οι αποστάσεις των κτηρίων μεταξύ τους είναι μεγαλύτερες. Παρατηρείται μεγαλύτερη εξωστρέφεια στο δρόμο με διάτρητα , χαμηλά όρια.

Οι όγκοι είναι ορθογώνιοι, πρισματικοί με τη κύρια, μικρότερη όψη εκτεθειμένη στο δρόμο. Οι αναλογίες των επιμέρους στοιχείων των όψεων (ανοίγματα, κ.ά.) και τα υλικά που χρησιμοποιούνταν (πέτρα, ξύλο ,κ.ά.)  δίνουν έναν κοινό ρυθμό στο σύνολο.