Ανοίγματα

Χαρακτηριστικό των όψεων των κτισμάτων είναι τα λιγοστά άνοιγματα. Η υπερίσχυση του πλήρους έναντι του κενού αποτελεί μία μέθοδο προστασίας από κλιματικές ακρότητες όπως το κρύο, η ζέστη, τα ισχυρά μελτέμια και το έντονο καλοκαιρινό φως.

Η μορφολογία των ανοιγμάτων παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η γεφύρωση των ανοιγμάτων επιτυγχάνεται με κορμούς κυπαρισσιού, οι οποίοι τοποθετούνται παρατακτικά, κατά μήκος της τοιχοποιίας, σε όλο το πλάτος του πέτρινου τοίχου, διαμορφώνοντας το πρέκι.Πάνω σε αυτούς εδράζονται οι σχιστόπλακες της τοιχοποιίας.Σε άλλα ανοίγματα, το πρέκι διαμορφώνεται από οριζόντιο μονόλιθο.Άλλοτε πάλι, η οριζόντια γεφύρωση ενισχύεται με υπερκείμενο ανακουφιστικό λίθινο τόξο,από πλακοειδείς θολίτες, το λεγόμενο, στην Άνδρο, «βόλτο», το οποίο μεταφέρει ασφαλέστερα τα υπερκείμενα φορτία, χωρίς να επιβαρύνεται το πρέκι στο μέσον του. Το κενό, μεταξύ του ξύλινου πρεκιού και του ημικυκλικού εσωραχίου του θόλου, κλείνεται με σχιστόπλακα ή μάρμαρο, σε εσοχή από την εξωτερική περασιά του τοίχου, που φέρει διάτρητα διακοσμητικά στοιχεία, μέσω των οποίων επιτυγχάνεται ο αερισμός των εσωτερικών χώρων. Στην εσωτερική περασιά του τοίχου, τοποθετείται, κοντά στο εξωτερικό τύμπανο, δεύτερο λεπτό τοιχίο με ξύλινη τζαμωτή θυρίδα,που κλείνει τον χειμώνα για το κρύο. Άλλοτε, πίσω από το εξωτερικό τύμπανο,το βόλτο μένει κενό για την απόθεση αντικειμένων,όπως συμβαίνει και σε βόλτα πάνω από ανώφλια πορτών,που χρησιμεύουν συνήθως ως ψωμοθήκες. Σημειώνεται ότι οι θόλοι ανακούφισης δεν είναι πάντοτε εμφανείς και στην πρόσοψη.

Οι λαμπάδες των κουφωμάτων, που συχνά είναι γυρτοί, ξανοίγοντας προς τα μέσα, και η ποδιά κατασκευάζονται συνήθως από λίθους όπως και οι τοίχοι. Άξιο αναφοράς είναι και το «φρύδι», πάνω από το πρέκι. Πρόκειται για σχιστόπλακα ή μάρμαρο πάχους 2-3 εκ σε προεξοχή 10-15 εκ από τον τοίχο, που συμβάλλει στην προστασία από τη βροχή. Σπανιότερα, σχηματίζεται αντίστοιχη προεξοχή και στην ποδιά.

Αξιοσημείωτη είναι, ωστόσο, η επιμέλεια και η ευρηματικότητα των παλιών τεχνιτών,ως προς τη μόρφωση των ανοιγμάτων με διάφορους συνδυασμούς των τριών βασικών τους στοιχείων: των λαμπάδων,του πρεκιού και της ποδιάς. Στην περιοχή μελέτης, παρατηρήθηκαν οι ακόλουθες παραλλαγές.Η ποδιά σε ορισμένες περιπτώσεις είναι διαμορφωμένη σε δύο οριζόντια επίπεδα, δημιουργώντας «παγκάλι», δηλαδή καναπεδάκι προς το εσωτερικό, ενώ άλλοτε είναι οπλισμένη με θυρίδα για την απόθεση αντικειμένων ή βρίσκεται σε εσοχή σε σχέση με τον τοίχο.Συχνά επενδύεται με ξύλο.Το πρέκι ενδεχομένως δεν είναι οριζόντιο αλλά γυρτό με ξυλεπένδυση στον ουρανό ή καμπυλωτό.