Συγκριτικοί πίνακες

Τα συγκροτήματα των κτηρίων του οικισμού μελέτης μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά στο ύφος, τη γεωμετρία τους και την τοποθέτηση τους στο οικόπεδο.
Το βαρύ και αυστηρό ύφος των ζαγορίσιων κτισμάτων αντικατοπρίζεται πρόδηλα και στο Τσεπέλοβο. Η χρήση της πέτρας και του ξύλου, η τυπική ζαγορίσια στέγη, οι σχέση των κτισμάτων με τον δρόμο, με τους ψηλούς μαντρότοιχους και τις ιδιαίτερες κατασκευές για τις αυλόθηρες προσδίδουν μία ομοιομορφία τόσο στον εκάστοτε οικισμό όσο και στο Ζαγόρι ως σύνολο. Παρ’όλα αυτά κάθε οικισμός έχει την δική του ιδιαίτερη φυσιογνωμία και χαρακτήρα. Αναφερόμενοι στα κτίσματα του Τσεπελόβου, παρατηρούμε πολλές ιδιαιτερότητες, με το καθένα να έχει τα δικά του στοιχεία που το κάνουν ξεχωριστό ακολουθώντας, φυσικά, τυπικές τυπολογίες και συστήματα κατασκευής. Συγκεκριμένα, στο Τσεπέλοβο παρατηρούμε εκτεταμένη χρήση ξύλου εξαιτίας της διαθεσιμότητας του στη περιοχή. Για αυτό το λόγο διαμορφώνονται ξύλινες προσόψεις στους τελευταίους ορόφους των κτισμάτων που απευθύνονται στη καλοκαιρινή διαμονή ή αποτελούν τους βασικούς χώρους υποδοχής και διαλογής (π.χ "χαγιάτι"). Ακόμα και τα στοιχεία που συνθέτουν την επίπλωση του χώρου είναι σταθερές-κτιστές ξύλινες κατασκευές ("μπάσια", "μουσάντρα", επενδύσεις οροφών, κλπ), όπως επίσης συναντάμε και πολλά ξύλινα χωρίσματα μεταξύ των χώρων ("μπαγδατί") και περίτεχνες ανάγλυφες ξύλινες επιφάνειες σε ορισμένα τζάκια, κ.ά. Παρ΄όλο που το λιτό εξωτερικό των σπιτιών δεν αφήνει πολλές φορές να γίνει αντιληπτή η οικονομική κατάσταση του εκάστοτε ιδιοκτήτη, αυτό γίνεται κατανοητό από την εσωτερική διακόσμηση του σπιτιού με όλα αυτά τα ξύλινα στοιχεία και αντικείμενα, αλλά και την ύπαρξη ή όχι τοιχογραφιών, κάτι επίσης χαρακτηριστικό της ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής και τέχνης. Στο Τσεπέλοβο γνωρίζουμε ότι υπάρχουν τοιχογραφίες εξαίρετης σημασίας, όπως αυτές στην κατοικία Κ. Ράδου.

Σχεδόν όλα τα κτήρια είναι διώροφα ή τριώροφα στα οποία διαχωρίζονται εμφανώς οι λειτουργίες του κάθε ορόφου (ισόγειο με χώρο για τα ζώα και τα κελάρια- "αχούρι", όροφος χειμερινής διαμονής, όροφος θερινής διαμονής). Πέρα απο τις απλές και βασικές γεωμετρίες, που αναλύονται παρακάτω, στον οικισμό παρατηρήθηκαν αρκετά κτίρια ιδιόμαρφα, είτε ως συνδυασμός σχημάτων υπό γωνία, είτε ως μη ορθοκανονικές διατάξεις. Πιο συγκεκριμένα, τα κτήρια τα οποία κτίζονταν σε ένα μεγάλο οικόπεδο που τους επέτρεπε να "επιλέξουν" τον σχηματισμό του όγκου τους, επέλεγαν να λάβουν ένα αυστηρό γεωμετρικό σχήμα, ενώ αυτά που τα εξωτερικά τους όρια διαμορφώνονταν από τις δημόσιες οδούς, λάμβαναν αντίστοιχες μορφές κάτοψης. Στην πραγματικότητα, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το τελικό αποτέλεσμα προκύπτει μετά από επεκτάσεις και προσθήκες στην αρχική κάτοψη όσο προστίθονταν οι γενιές της οικογένειας. Αυτά τα παραδείγματα, βέβαια, αποτελούν την μειοψηφεία αλλά είναι επίσης χαρακτηριστικά. Όλα, όμως, τα κτήρια παραμένουν "βαριά", με σχετικά μικρά ορθογώνια ανόιγματα συγκριτικά με τον όγκο του κτηρίου, συμμετρικά τοποθετημένα. Αυτό, φυσικά, δικαιολογείται από το γεγονός οτι πρόκειται για μία ορεινή τοποθεσία με δομικό υλικό την πέτρα. Οι ημιυπαίθριοι ή υπαίθριοι χώροι του κτιρίου περιορίζονταν είτε σε αυτούς που για το ισόγειο αποτελούσαν χώρους εισόδου με ανοιχτές τοξοστοιχίες, είτε στους χαρακτηριστικούς στενούς (μικρού πλάτους) εξώστες, με την ιδιαίτερη διακόσμηση στη βάση του στεγάστρου τους, οι οποίοι έχουν το μήκους του εσωτερικού κεντρικού χώρου. Αυτοί τοποθετούνται στον τελευταίο όροφο της κατοικίας (τον "καλοκαιρινό"), αξονικά πάνω από την είσοδο, στην πιο στραμμένη προς νότο πλευρά του κτιρίου και μας μαρτυρούν πιθανόν την τυπολογία της εσωτερικής διάταξης των χώρων. 

Όσον αφορά στο σχήμα της γενικής κάτοψης των κτιρίων, θα ήταν εύλογο να αναφερθεί το ότι οι περισσότερες είναι ορθογώνια και αυτό αποτελούσε επιλογή καθώς πρόκειται για πιο εύκολη κατασκευή, εξαιτίας των διαθέσιμων μηκών στις ξύλινες διατομές (δεν υπήρχαν μεγάλες, μακριές δοκοί). Για αυτόν τον λόγο κτίρια με τετράγωνου σχήματος κάτοψη δηλώνουν μία πιο "πλούσια" κατασκευή· γιατί για την κάληψη των ίδιων τετραγωνικών μέτρων σε μία τετράγωνη κάτοψη είναι δυσκολότερο να γεφυρωθούν οι απέναντι πλευρές. Αυτή η τυπική ορθογωνική κάτοψη είναι κυρίως πλατυμέτωπη και συνήθως εξελίσσεται σε ρηχό Γ ή και σε Π με άνισα βραχεία σκέλη.

Λειτουργίες κτιρίων

Οι κατοικίες του οικισμού αποτελούνται είτε από το βασικό κτίριο με όλες τις λειτουργίες στο εσωτερικό του (κυρίως στα αρχοντικά), είτε από το κυρίως κτίριο του σπιτιού και πρόσθετα βοηθητικά κτίσματα (μαγειρίο, τουαλέτα) στην αυλή του συγκροτήματος. Το τελευταίο αποτελεί και την τυπική δομή του ζαγορίσιου συγκροτήματος κατοικίας.

Οι εξωτερικοί δευτερεύοντες χώροι ήταν παρόμοια χτισμένοι αλλά με πιο απλή δομή και σχήμα από το κύριο κτίσμα. Ο χώρος της κουζίνας σε κάποες περιπτώσεις αποτελούσε και επέκταση του κτιρίου, ωστόσο περιλάμβανε πάντα φούρνο-εστία και νεροχύτη για την προετοιμασία φαγητού. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρούμε πως το σύστημα του νεροχύτη ήταν εμφανές και από την εξωτερική πλευρά, γεγονός που επέτρεπε την αντίληψη ότι ο χώρος στο εσωτερικό αποτελούσε κουζίνα. Στις κατοικίες που η κουζίνα βρίσκεται στο εσωτερικού του βασικού κτιρίου, υπήρξαν παραδείγματα που αυτή αποτελούσε και το καθημερινό της οικογένειας και τραπεζαρία. Όσον αφορά τον χώρο της τουαλέτας έχει παρατηρηθεί ότι στις πιο πλούσιες οικογένειες βρισκόταν εσωτερικά της κατοικίας με παροχή βρόχινου νερού. Όμως η μορφή που συναντήθηκε περισσότερο στον οικισμό είναι η εξωτερική με διαφορετικό χώρο απο το υπόλοιπο κτίριο. Μάλιστα συναντήσαμε τοποθέτησή της δίπλα από την αυλόθηρα για την πιο εύκολη αποβολή των αποβλήτων. Φυσικά, στη σημερινή εποχή, στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτός ο χώρος έχει ενταχθεί στο εσωτερικό της κατοικίας.

Σχετικά με τον εξωτερικό χώρο της αυλής, είναι πλακόστρωτη με κήπο και κεντρικό χώρο που οδηγεί στην είσοδο του σπιτιού. Η δομή του συγκροτήματος ολοκληρώνεται με τον μαντρότοιχο που διαχωρίζει τον ιδιωτικό χώρο της κατοικίας απ το δημόσιο και με την αυλόθηρα η οποία αποτελεί την βασική είσοδο και συχνά, κατασκευαστικά μοιάζει με την είσοδο του κύριου σπιτιού.

Προσανατολισμός και διάταξη των χώρων

Για την διάταξη των χώρων, παρατηρείται ότι τα βασικά καθημερινά δωμάτια που χρησιμοποιούνται πιο συχνά επιλέγεται συχνά να τοποθετούνται κατά τον νότιο προσανατολισμό, στην πλευρά, συνήθως, της κεντρικής όψης του κτιρίου με ανοίγματα ή παράθυρα που βλέπουν στον δρόμο. Αντίστοιχα, οι δευτερεύοντες χώροι όπως και τα υπνοδωμάτια τοποθετούνται στην πίσω μεριά με, συχνά, λιγότερα ανοίγματα λόγο του βόρειου προσανατολισμού και συνδέονται με τους κύριους μέσω μεταβατικού χώρου.

Χώροι ισογείου

Το επίπεδο του ισογείου ως το πρώτο επίπεδο του κτιρίου περιλαμβάνει συνήθως τρεις χώρους : το χαγιάτι, το κελλάρι και πιο σπάνια τη μπίμτσα.

Πιο αναλυτικά, το χαγιάτι αποτελεί χώρος μετάβασης στον όροφο με σκάλα, σχήματος ορθογωνίου ή τετραγώνου στις περισσότερες περιπτώσεις. Ακόμη, ως είσοδος του σπιτιού αποτελούσε και χώρος πρόσβασης των αποθηκευτικών χώρων του ισογείου. Συνήθως ήταν ημιυπαίθριος με τοξοστοιχίες στην κεντρική όψη του σπιτιού και για τον λόγο αυτό, κατά την θερινή περίοδο, τοποθετούνταν καθίσματα και γινόταν καθιστικός χώρος.

Η κατοικία είχε συνήθως ένα κελάρι, σε λίγες περιπτώσεις και δύο. Στην αρχή αποτελούσε χώρο για τα ζώα και αποθηκευτικός. Ωστόσο, όταν απομακρύνθηκαν τα ζώα απο το σπίτι σε ένα άλλο εξωτερικό κτίριο πιο μακριά από την κατοικία, αυτός ο χώρος παρέμεινε μόνο αποθηκευτικός χώρος.

Η «μπίμτσα» αποτελεί μικρό χώρο, πολύ καλά κατασκευασμένο, για την αποθήκευση σημαντικών υπαρχόντων της οικογένειας. Συνήθως συναντάται σε πλούσια αρχοντικά σε πιο απόμερες γωνίες του σπιτιού και μετά σφραγίζονταν για λόγους προστασίας. Αργότερα, όταν δεν υπήρχε πια αυτή η ανάγκη διαφύλαξης, χρησιμοποιούνταν ως ¨ψυγεία¨ για την αποθήκευση και διατήρηση τροφίμων λόγο της ειδικής τους θέσης.

Χώροι ορόφου

Οι συνήθεις χώροι που συναντόνται στον όροφο είναι η «κρεβάτα», ο «οντάς», το «μαντζάτο» και η κουζίνα.

Πιο συγκεκριμένα, η κρεβάτα αποτελεί τον πυρήνα και χώρο διαλογής για την πρόσβαση στα δωμάτια που διαμορφώνονται γύρω από αυτόν σε σχήμα ¨Π¨ ή ¨Γ¨. Σε αυτόν καταλήγει και η σκάλα του ισογείου. Έχει αναφερθεί πως το μέγεθος αυτού του χώρου δηλώνει και την οικονομική και κοινωνική του κατάσταση του ιδιοκτήτη.

Το επίσημο δωμάτιο ονομάζεται οντάς και περιλαμβάνει ένα μεγάλο τζάκι (το μεγαλύτερο του κτιρίου) προσεκτικά λαξευμένο, μουσάντρα όπως και ξύλινο εντυπωσιακό ταβάνι. Συνήθως αυτά τα στοιχεία παρατηρούνται σε αρχοντικά και μαρτυρούν παράλληλα τις ξένες επιρροές της οικογένειας.

Τον χώρο ύπνου αποτελεί το μαντζάτο. Περιλαμβάνει τζάκι και μπάσια, δηλαδή ειδικά κατασκευασμένο κρεβάτι υπερυψωμενο συνήθως περίπου 40 εκατοστά. Σε πολλά κτίρια βρέθηκαν παραπάνω από ένα μαντζάτο σε κατοικίες πιο εύπορων οικογενειών.

Η κουζίνα αποτελεί αρκετά μεγάλο δωμάτιο και περιλαμβάνει φούρνο, εστία, νεροχύτη και ειδική ξύλινη κατασκευή με ντουλάπια και ράφια για αποθήκευση. Σ’αυτόν τον χώρο υπάρχουν λίγα και μικρά ανοίγματα και σε ορισμένες περιπτώσεις αρχοντικών συνδέεται με το μαντζάτο μέσω του μεταβατικού χώρου κατασκευής μπαγδατί με ενδιάμεσο εσωτερικό παράθυρο και μόνο σε χειμερινό όροφο.