Ιστορικά Στοιχεία

Κατά τον αρχαιολόγο Χάσλακ, στην θέση του οικισμού τοποθετείται η αρχαία πόλη Σίδη, πιο συγκεκριμένα στον όρμο του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται ανατολικά του Κάβο Μαλέα. Η πολίχνη Σίδη εικάζεται ότι πήρε το όνομά της από την κόρη του Δαναού ή κατ’ άλλους του Ζάρακα, βασιλιά της Καρύστου Ευβοίας, που βρήκε καταφύγιο στη περιοχή του Μαλέα κυνηγημένη από τη θεά Ήρα.

Τα Βελανίδια είναι οικισμός των Βυζαντινών χρόνων, κάτι που μαρτυρά το πλήθος των (υστερο)βυζαντινών ναών που είναι διάσπαρτοι σε όλη την έκταση και χρονολογούνται μεταξύ 12^ου-13^ου αιώνα. Το μέρος αυτό επέλεξαν σημαντικές μορφές της εκκλησίας, όπως ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Θωμάς ο εν Μαλεώ, προκειμένου να ασκητέψουν και να θαυματουργήσουν.

Η αρχική θέση του οικισμού ονομάζεται “Παλιοκαμάρες” και προέκυψε από τη συνένωση μικρότερων οικισμών, λόγω της ανάγκης των ανθρώπων για μια ενιαία κοινότητα. Όπως μαρτυρούν χαλάσματα κοντά στο ναό του Αγίου Παντελεήμωνος, ο οικισμός αυτός εγκαταλείφθηκε οριστικά από τους γηγενείς, καθώς οι τελευταίοι μετακινήθηκαν στην σημερινή θέση του οικισμού, η οποία υποθέτουμε ότι κατοικήθηκε γύρω στα 1770 με την εγκατάσταση Σπετσιωτών φυγάδων μετά τα Ορλωφικά. Έτσι, πραγματοποιήθηκε η συνένωση των δυο οικισμών και η εξέλιξη του -τα σημερινά Βελανίδια- που φέρουν ξεκάθαρες αρχιτεκτονικές επιρροές από νησιώτικους οικισμούς.

Την περίοδο της γερμανικής κατοχής στα Βελανίδια, κατασκευάστηκε το Γερμανικό Παρατηρητήριο, που βρίσκεται στην άκρη του υψώματος πάνω από τον Άγιο Μύρο και έχει απέραντη θέαση προς το Αιγαίο πέλαγος. Πρόκειται για ένα συγκρότημα στρατιωτικών κτιρίων που κατασκευάστηκε το 1942 από τους Γερμανούς, η ανέγερση του οποίου συνδέεται με την πολιτική της Γερμανικής στρατιωτικής ηγεσίας για την οχύρωση των παραλίων των περιοχών τω Βαλκανίων και του Αιγαίου. Η θέση του παρατηρητηρίου είναι στρατηγική, δεδομένου ότι επιτρέπει τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας, τόσο προς την περιοχή του Αιγαίου όσο και των θαλασσίων οδών προς τη νότια Πελοπόννησο (παράκαμψη Πελοποννήσου), την Κρήτη κα. Σήμερα αποτελεί μνημείο και αξιοθέατο του τόπου.

Περί το 1990, πολλοί μόνιμοι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον οικισμό και μεταφέρθηκαν σε πόλεις (πολλοί στον Πειραιά). Εκ τότε, το χωριό έχει χάσει τη ζωή που είχε κάποτε και έχει μετατραπεί σε παραθεριστικό θέρετρο τόσο πρώην κατοίκων όσο και τουριστών.

Οι Βελανιδιώτες θεωρούνταν (και θεωρούνται;) από τους καλύτερους ναυτικούς και ψαράδες. Η εξοικείωση του Βελανιδιώτη με τη θάλασσα ξεκινούσε από πολύ μικρή ηλικία, 9-12 ετών, που πήγαινε ως βοηθός ναυτοπαίς στα ψαροκάικα, τα διχτυάρικα και τις τράτες. Η ναυτική, αλιευτική δραστηριότητα των Βελανιδιωτών εξαπλώθηκε γεωγραφικά σε μεγάλη έκταση και ενισχύθηκε με την εγκατάσταση τους σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, αλλά και εκτός αυτής. Με αυτόν τον τρόπο, οι ψαράδες από τα Βελανίδια θα μπορούσαν δικαίως να χαρακτηρισθούν “αλιείς θαλασσοπόροι”.

Αρχικά, η αλιευτική δραστηριότητα και το ναυτεμπόριο εκτυλίσσονταν γύρω από την νότια και την ανατολική Λακωνία, ως τις Σπέτσες , την Ύδρα και το Γύθειο. Κατόπιν, έφθασαν ως την Κρήτη, με μόνιμες εγκαταστάσεις στο Ηράκλειο, στον Άγιο Νικόλαο, στα Χανιά κα. Από εκεί πλέον η Κρήτη χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τις αλιευτικές εξορμήσεις τους, με τις μεγάλες μηχανότρατες στη βόρεια Αφρική και τον Ατλαντικό. Η ανάπτυξη εξ άλλου του βιομηχανικού κέντρου του Λαυρίου, οδήγησε πολλούς Βατικιώτες και ιδιαίτερα Βελανιδιώτες να δραστηριοποιηθούν και σε αυτή την πόλη, και αργότερα να εγκατασταθούν μόνιμα και μαζικά εκεί. Ελάχιστοι Βελανιδιώτες είχαν εγκατασταθεί στα Δωδεκάνησα, και συγκεκριμένα στην Κάλυμνο.

Η γεωγραφική απογείωση της αλιευτικής δραστηριότητας εκτός Μεσογείου των Βελανιδιωτών ως ναυτικών, αλλά και ως ιδιοκτητών αλιευτικών, πέρασε από διάφορα στάδια. Το επόμενο βήμα ήταν η είσοδος στις υπερπόντιες αλιευτικές επιχειρήσεις περισσοτέρων γνωστών εφοπλιστών της Ελλάδας και του εξωτερικού από το χώρο της εμπορικής ναυτιλίας (πχ Λιβανός, Βερνίκος, Λάτσης κα). Αυτοί οι επιχειρηματίες επάνδρωναν τα αλιευτικά και τα πλοία τους με Βελανιδιώτες.

 Στις αρχές της δεκαετίας το 1970, υπολογίζονταν πάνω από 60 τα ελληνικά αλιευτικά που ψάρευαν στον Ατλαντικό, από τα οποία πολλά ήταν βελανιδιώτικα.

Οι Βελανιδιώτες ναυτικοί και ψαράδες είναι τόσο δεμένοι με τη θάλασσα, παρά τη σκληρότητα της ναυτικής ζωής, ώστε μετά τη συνταξιοδότησή τους αποσύρονται συχνά στο χωριό και ασχολούνται συστηματικά, αλλά ερασιτεχνικά με το ψάρεμα. Φαίνεται ότι έχουν διαμορφώσει ένα ιδιαίτερο εθνότυπο ή βασική προσωπικότητα, που καθορίζεται από το τοπικό κοινωνικό-οικονομικό και πολιτισμικό τους σύστημα . Αγοράζουν μικρές βάρκες και δίχτυα ή παραγάδια, ανάλογα με τα κέφια τους και την κλίση τους. Οι συζητήσεις στο καφενείο του χωριού περιστρέφονται γύρω από το ψάρεμα..