Αντιπροσωπευτικοί Τύποι Κατοικίας

Η πλαστική σύνθεση των κατοικιών είναι «κατά κανόνα» πολυκύτταρη, δηλαδή το κτίριο υψώνεται στο χώρο όχι με ένα μόνο μεγάλο στερεό μετρικό όγκο, αλλά με πιο πολλούς, ενσωματωμένους όλους σε ένα σύνολο. Τα περισσότερα παλιά σπίτια στα χωριά της Άνδρου αποτελούνται από τρεις συνήθως αρχιτεκτονικούς όγκους και σπάνια από δύο. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά αυτής της σύνθεσης είναι η θετική κυριαρχία του «πρωτεύοντα» όγκου πάνω στους δεύτερους, χωρίς όμως εξουθένωσή τους, οι αρμονικές αναλογίες τους, κάποιο τονισμό του πρωτεύοντα όγκου, που γίνεται με περισσότερα μορφολογικά και διακοσμητικά στοιχεία.

Σε βαθύτερη ανάλυση, στην περιοχή παρατηρούμε ότι επικρατούν 4 κύριοι τύποι κατοικίας. Συγκεκριμένα:

1.       Το «μακρυνάρι», δηλαδή το πλατυμέτωπο, όνομα που οφείλεται στο στενόμακρο σχήμα του θέματος της κάτοψης. Όλοι οι χώροι τοποθετούνται μετωπικά πάνω στην πρόσοψη, κατά προτίμηση μεσημβρινή ή ανατολική, σπανιότερα δυτική και ποτέ βόρεια. Εμπρός είναι πάντα η αυλή με την ανεντράδα για σκέπη.

2.       Σπίτια με διάφορες άλλες κατόψεις, πρόκειται για μικρές πάλι συνθέσεις, όπου οι τυπικοί χώροι της αγροτικής κατοικίας δεν είναι σε παράταξη, όπως πριν, αλλά συνδυάζονται με διάφορους άλλους, απλούς πάντοτε, τρόπους μεταξύ τους.

3.       Πύργοι και Πυργόσπιτα, πρόκειται για μια πολύ απλουστευμένη μορφή των περίφημων πύργων- φρουρίων της μεσαιωνικής Ευρώπης. Είναι μεγαλύτερα και ψηλότερα(συνήθως με 3 ορόφους) από τα άλλα κτίρια, ιδίως όμως γιατί δεν είναι μόνο αρχοντικές κατοικίες, αλλά έχουν αμυντικές ικανότητες. Έχουν πάρα πολύ χοντρούς τοίχους, 1,5-3,00 μέτρα, στο ισόγειο και προοδευτική ελάττωση του πάχους τους στα πάνω δύο ή τρία πατώματα. Έχουν, ακόμα, μικρά και λιγοστά κουφώματα, ενώ στο κατώι έχουν στενόμακρα ανοίγματα, με τη γνωστή τραπεζοειδή διατομή των πυροβολείων, οι λεγόμενες «λοξίκες».

4.       Αρχοντικά, είναι από τα πιο φροντισμένα κτίρια και φαίνονται νεότερα από τους πύργους. Η κάτοψή τους, ωστόσο, λίγο πολύ, θυμίζει αυτή των πύργων. Κυρίαρχο στοιχείο είναι η σάλα, που περιβάλλεται πάντα από τα υπνοδωμάτια και το μαγειρίο. Η καλή εξώπορτα είναι πάντοτε στη σάλα, δίχως να προηγείται άλλος χώρος. Μια δεύτερη, μικρότερη, υπάρχει συνήθως στο μαγειριό, ενώ διάδρομο κυκλοφορίας δεν έχουμε ούτε εδώ. Πρόκειται για πολύ πιο φροντισμένη και ακριβότερη κατασκευή από εκείνη των δύο πρώτων ομάδων σπιτιών, οπότε φαίνεται ότι ανήκουν στις πιο εύπορες οικογένειες του τόπου.