Ανοίγματα - Κουφώματα

Το κυριότερο άνοιγμα του σπιτιού είναι η θύρα. Το κατώφλιο είναι συχνά λίθινο μονοκόμματο ή αποτελείται από περισσότερες  μικρές συναρμοσμένες πέτρες, όπως φαίνεται στο σκίτσο 1. Το υπέρθυρο είναι συνήθως  τοξωτό, ενώ οι παραστάδες σχηματίζονται από τα πελέκια της τοιχοποιίας. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι παραστάδες διευρύνονται λοξά προς το εσωτερικό του σπιτιού, για να μπορεί να ανοίγει με άνεση το θυρόφυλλο και να διευκολύνονται ο φωτισμός και αερισμός του χώρου.

Η θέση του κουφώματος είναι στις περισσότερες περιπτώσεις πίσω από την λίθινη “κορνίζα” που δημιουργείται από το κατώφλιο, τις παραστάδες και το υπέρθυρο, η οποία προεξέχει λίγο και σχηματίζει μια υποδοχή για την κάσα (όπως φαίνεται στην κάτοψη του σκίτσου 1). Στον οικισμό οι θύρες στην πλειονότητά τους είναι καρφωτές (σκίτσα 8-9), ενώ παρατηρούνται και ταμπλαδωτές (σκίτσα 10-12) κυρίως στα αρχοντόσπιτα και στα δημόσια κτήρια. Τέλος, παρατηρούνται και κάποιες μεταλλικές (σκίτσο 13), οι οποίες είναι μεταγενέστερες.

Τα παράθυρα είναι κατασκευσαμένα με την ίδια λογική των θυρών και είναι στενότερα απ’ αυτές. Σε ορισμένες σπανιότερες περιπτώσεις το ανώφλιο είναι οριζόντιο ολόσωμο πελέκι ή χονδρό κομμάτι ξύλου, όπως και στο παραπάνω σχήμα. Η θέση του κουφώματος μπορεί να ποικίλει όπως και το είδος του. Συνηθέστερα, όμως, στα αγροτόσπιτα συναντάμε το καρφωτό και λιγότερο το ταμπλαδωτό, που είναι και μεταγενέστερο.

ΣΤΑΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΞΟΥ - ΣΚΙΤΣΟ 3
Τα ανακουφιστικά τόξα που γεφυρώνουν τα ανοίγματα παραλαμβάνουν τα φορτία από το βάρος της υπερκείμενης τοιχοποιίας και τα μεταβιβάζουν μέσω των παραστάδων στα θεμέλια των κτισμάτων. Η μεγάλη αντοχή της πέτρας στη θλιπτική καταπόνηση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη διαμόρφωση των τοξωτών υπέρθυρων, τα οποία είναι υπεύθυνα για την ομαλότερη μεταβίβαση των φορτίων, όπως φαίνεται στο σκίτσο 3: το βάρος (κόκκινο βέλος) αναλύεται σε δύο συνιστώσες. Η μια είναι εφαπτόμενη στις πέτρες, που αποτελούν το τόξο, η οποία στη γενέτηρα του τόξου γίνεται κατακόρυφη και εξισώνεται με το βάρος. Η άλλη συνιστώσα είναι κάθετη στην πρώτη και συντείνει ώστε οι πέτρες του τόξου να "σφηνώνουν" η μια με την άλλη μέχρι να μπει η κορυφαία πέτρα –το κλειδί– που εξασφαλίζει τη σταθερότητα του συστήματος.

ΣΚΙΤΣΟ 4
Στον οικισμό της Στεμνίτσας ο επικρατέστερος τρόπος γεφύρωσης των ανοιγμάτων  είναι με τοξωτά υπέρθυρα, τα οποία παρατηρούνται σε διάφορες παραλλαγές. Απλό ή διπλό (λίθινο) τόξο γεφυρώνει το άνοιγμα και συγκρατεί το βάρος της υπερκείμενης τοιχοποιίας, παραλαμβάνοντας τα θλιπτικά φορτία και κατανέμοντας τα ομοιόμορφα.

Στο σκίτσο 4 απεικονίζεται ένα παράδειγμα ανοίγματος με χαμηλωμένο τοξωτό υπέρθυρο αποτελούμενο από λαξευτούς λίθους, που συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικά στοιχεία  αγκυλωτού σχήματος (που στην τοπική παράδοση ονομάζονται λύκοι).

ΣΚΙΤΣΟ 5
Το υπέρθυρο του άνοίγματος στο σκίτσο 5 είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση μονού ανακουφιστικού τόξου, που σχηματίζεται από λαξευτούς σφηνοειδείς λίθους. Το λίθινο στοιχείο που τοποθετείται κάτω από το τόξο χρησιμεύει μόνο στο γέμισμα του κενού, μεταξύ τόξου και κουφώματος, ενώ δεν έχει καμιά στατική λειτουργία. Στην όψη, περιμετρικά του ανοίγματος, έχουν τοποθετηθεί λαξευτοί λίθοι μικρού πάχους, ενισχύοντας την αισθητική, ενώ οι παραστάδες   κατασκευάστηκαν με τη λογική της υπόλοιπης τοιχοποιίας και βρίσκονται σε μικρή υποχώρηση από τα όρια της όψης.

ΣΚΙΤΣΟ 6
Το τόξο πολλές φορές συνοδεύεται από οριζόντια στοιχεία, λίθινα ή ξύλινα, τα οποία λειτουργούν βοηθητικά, χωρίς να έχουν κύριο ρόλο στην παραλαβή των φορτίων και τη στατική λειτουργία του ανοίγματος.

Είναι πολύ συχνή η περίπτωση στην οποία  όλο το βάθος του ανοίγματος, κάτω από το τόξο, καλύπτεται από ξύλινα στοιχεία.  Ο ρόλος τους είναι να ενισχύσουν την τοιχοποιία στα όρια του ανοίγματος και να παραλάβουν τα φορτία από τους υπερκείμενους λίθους γεφυρώνοντας και οριοθετώντας το άνοιγμα.

ΣΚΙΤΣΟ 7
Στο σκίτσο 7 εικονίζεται μια παραλλαγή διπλού ανακουφιστικού τόξου με οριζόντιο λίθινο πρέκι.

Οι πέτρες του τόξου και των λαμπάδων (κάθετες παρειές) του ανοίγματος συνήθως είναι πελεκημένες και κατασκευάζονταν με την λογική των γωνιόλιθων, εναλλάξ η μια πάνω στην άλλη, ώστε να ισχυροποιούνται οι γωνίες των ανοιγμάτων.