Αντιπροσωπευτικοί Τύποι

ΣΠΙΤΙΑ ΜΕ ΞΥΛΙΝΟΥΣ ΣΚΕΛΕΤΟΥΣ

Σπίτια ορθογωνικά "μονόχωρα"

Τα σπίτια αυτής της κατηγορίας είναι μικρά, με πέτρινο κλειστό ορθογωνικό ισόγειο και κεντρική συνήθως είσοδο και ανάλογα με το μέγεθός τους, διαιρούνται σε επιμέρους χώρους με ελαφρά χωρίσματα(τσατμάδες). Στον πάνω όροφο, ο ξύλινος σκελετός αντικαθιστά ένα, δύο ή τρεις πέτρινους τοίχους και οι κατόψεις που προκύπτουν είναι συμμετρικές ή ασσύμετρες.

Στον τελευταίο όροφο, οι πλευρικοί πέτρινοι τοίχοι είναι συχνά ασύνδετοι μεταξύ τους, παρ'όλα αυτά οι ζημιές που παρατηρούνται είναι λιγότερες από αυτές που θα περίμενε κανείς.

Στα σπίτια αυτά, αρχίζουν να φαίνονται τα προβλήματα της συνύπαρξης λίθινης κατασκευής με ξύλινο σκελετό.

Σπίτια ορθογωνικά "δίχωρα"

Στην κατηγορία αυτή, ανήκουν σπίτια μεγαλύτερου μεγέθους, με ένα μεσότοιχο παράλληλο προς την πρόσοψη, ο οποίος χωρίζει την κάτοψη σε μέσα και έξω σπίτι. Ανάλογα με τη διάταξη των φερόντων στοιχείων στον τελευταίο όροφο και με κριτήριο τη συμμετρία και το ρόλο των πλευρικών πέτρινων τοίχων και του μεσότοιχου, χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

• Συμμετρικά, όπου ο παράλληλος με την πρόσοψη μεσότοιχος, συνδέει τους πλευρικούς τοίχους και στηρίζει τη στέγη
• Ασσύμετρα
• Διακοπή μεσότοιχου

Τα κτίρια που είχαν έναν άξονα συμμετρίας και ανεξάρτητο τον ξύλινο σκελετό από τις λίθινες κατασκευές, κινήθηκαν καλύτερα στις σεισμικές δονήσεις και παρουσίασαν λιγότερες παραμορφώσεις στα δομικά τους μέλη.

Σπίτια ορθογωνικά τρίχωρα

Στην κατηγορία αυτή, ανήκει η πλειοψηφία των Πηλιορείτικων σπιτιών. Διατηρείται η ορθογωνική κάτοψη των πέτρινων πυρήνων μερικών πρώιμων σπιτιών, με τους δύο μεσότοιχους και τον άξονα συμμετρίας από βορρά προς νότο, ενώ ο ξύλινος σκελετός αντικαθιστά στον ανώτερο όροφο ορισμένους πέτρινους τοίχους. Οι διαφορές που παρατηρούνται ανάμεσα σε αυτού του τύπου τα σπίτια ως προς τη συμμετρία, τον τρόπο σύνδεσης των λίθινων μελών, τους ξύλινους σκελετούς, τις κατασκευαστικές και μορφολογικές αντιμετωπίσεις και τις όψιμες παραλλαγές, οδήγησαν στο διαχωρισμό τους σε πέντε κατηγορίες:

• Συμμετρικά με πλήρεις μεσότοιχους: Η συντηριτική αντιμετώπιση και η ατολμία για μεγάλα ανοίγματα και ασύνδετους τοίχους, οδήγησαν στην κατασκευή κτιρίων με συμμετρική κάτοψη μέχρι τον όροφο και άξονα συμμετρίας κάθετο προς το μέτωπο του σπιτιού.Το βορεινό τμήμα των σπιτιών έχει κλειστό πέτρινο σχήμα, ενώ η όψη διαμορφώνεται με ξύλινο σκελετό σε πρόβολο.(Δημιουργία σαχνισιών, δοξάτου κλπ)
• Ασύμμετρα με πλήρεις μεσότοιχους: Συντηριτική αντιμετώπιση με συνέχιση των μεσότοιχων στον τελευταίο όροφο και ένταξη πλευρικού πέτρινου ασύνδετου τοίχου, για την εγκατάσταση τζακιού, ή πέρασμα καμινάδας.
• Διακοπή μεσότοιχων συμμετρικά: Οι ανάγκες για επέκταση του δοξάτου προς βορρά, κατάργησαν τον εγκάρσιο μεσότοιχο στον τελευταίο όροφο και διέκοψαν τον διαμήκη μεσότοιχο κατά το εύρος της κρεβάτας, η οποία προβάλλει προς το βορρά με τη μορφή σαχνισιού. Έτσι διακόπτεται και ο βορεινός εξωτερικός τοίχος. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία σοβαρών τεχνικών προβλημάτων στη σύνδεση των λίθινων μελών με τον ξύλινο σκελετό και τη στέγη, με αποτέλεσμα την παραμόρφωση δομικών μελών.
• Διακοπή μεσότοιχων ασύμμετρα: Ύπαρξη πλευρικού ασύνδετου τοίχου στον όροφο, με διάταξη είτε απλή όπως στη δεύτερη κατηγορία κτιρίων, είτε μεγαλύτερων διαστάσεων όπως στην τρίτη κατηγορία. Η κατάργηση των μεσότοιχων, η ύπαρξη ασύνδετων πλευρικών τοίχων και η διακοπή εξωτερικών, δημιουργεί έντονη ασσυμετρία στην κάτοψη και στατικά προβλήματα.
• Όψιμα ορθογωνικά: Τυπολογικά μοιάζουν με τις προηγούμενες κατηγορίες τόσο στη διαρρύθμιση, όσο και στην διάταξη των φερόντων στοιχείων τους. Ωστόσο προκύπτουν διαφορές από την εισαγωγή νέων μορφολογικών στοιχείων, οι οποίες τα κατατάσσουν σε ξεχωριστή κατηγορία. Τα στοιχεία αυτά είναι :

1. Μεγαλύτερα παράθυρα με συμμετρική διάταξη στους κατώτερους ορόφους και μείωση κατασκευών και μέσων άμυνας, καθώς οι νεότεροι οικισμοί στους οποίους οικοδομήθηκαν τα κτίρια αυτού του τύπου, ήταν ασφαλέστεροι και πιο οργανωμένοι.
2. Το κεντρικό ημικυκλικό ή ημιεξαγωνικό,ημιοκταγωνικό σαχνισί, το οποίο εμφανίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα και άρχισε να επιβάλλεται μετά το 1830. Προβάλλει πιο μπροστά από την επιφάνεια της πρόσοψης, τονίζει τον άξονα συμμετρίας και γίνεται σημείο ελέγχου της εισόδου και διακοσμητικό στοιχείο. Αποτελεί επίσης το τελευταίο ξύλινο στοιχείο.
3. Η συστηματική χρήση του πέτρινου φουρουσιού, με τη μορφή δύο επάλληλων σειρών λαξευτών λίθων σε προεξοχή, τα οποία υποβαστάζουν τα υπερκείμενα ξύλινα φουρούσια ή τα πέτρινα σαχνισιά. Η τεχνική με τη μορφή του ανεστραμμένου κώνου, χρησιμοποιείται για τη στήριξη του κεντρικού ημικυκλικού σαχνισιού. Οι παραπάνω μέθοδοι, είχαν σκοπό να ελαχιστοποιήσουν τη χρήση ξύλινων φουρουσιών που παρουσίαζαν προβλήματα.
4. Η αύξηση της λιθοδομής και η μείωση των ξύλινων σκελετών, όπου οδηγούν στην κατασκευή πέτρινων κτιρίων, τα οποία μιμούνται τη μορφή των παλαιότερων.
5. Τα μονολιθικά υπέρθυρα των εισόδων, με χρονολογία ανέγερσης και φεγγίτη.
6. Ο περιορισμός και η απλοποίηση των χρωματιστών γύψινων φεγγιτών και της χρήσης ζωγραφιστών ψευδοπαραθύρων.
7. Τα διακοσμητικά κυμάτια από λευκό σοβά σε μπαγδατόπηχες.
8. Η χρήση πλακογρηπίδων στα γείσα της στέγης.
9. Η χρήση σιδερένιων συνδέσμων για τη στερέωση λαξευτών λαμπάδων και υπερθύρων.

Τα κτίρια της τελευταίας κατηγορίας(όψιμα ορθογωνικά), χωρίζονται σε τέσσερις υποομάδες, ανάλογα με τη διάταξη και το είδος των φερόντων στοιχείων τους:

• Μεγάλη χρήση σκελετών, ασύμμετρα
• Μεγάλη χρήση σκελετών, συμμετρικά
• Μικρή χρήση σκελετών, διακοπή μεσοτοίχων
• Μικρή χρήση σκελετών, πλήρεις μεσότοιχοι

Στις δύο πρώτες ομάδες, ο ξύλινος σκελετός χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό και η διάταξη των κτιρίων είναι όπως στις προηγούμενες περιπτώσεις. Κοινά χαρακτηριστικά των δύο ομάδων, είναι οι μεγάλες διαστάσεις (αρχοντικά) και η διάλυση των μεσοτοίχων στον όροφο. Στις δύο τελευταίες ομάδες, η χρήση του ξύλινου σκελετού στα κτίρια έχει μειωθεί, είτε χωρίς εγκάρσιο μεσότοιχο στον όροφο, είτε με πλήρεις μεσότοιχους, ενώ χαρακτηρίζονται για τη συμμετρία τους ως προς τον άξονα.

Σπίτια με κάτοψη σχήματος Γ  "δίχωρα"

Τα κτίρια αυτά μπορούν να θεωρηθούν ως εξέλιξη των ορθογωνικών σπιτιών με ένα διαμήκη μεσότοιχο, όπου τμήμα του μπροστινού χώρου προεκβάλεται, σχηματίζοντας κάτοψη σχήματος "Γ". Διακρίνονται δύο ομάδες:

• Παλαιότερα σπίτια με μεγάλη χρήση ξύλινου σκελετού
• Σπίτια με μειωμένη τη χρήση του ξύλινου σκελετού

Το ασύμμετρο σχήμα των κτιρίων αυτής της κατηγορίας παρουσιάζει προβλήματα αντοχής, καθώς μετατοπίζεται το κέντρο ελαστικής στροφής και σε συνδυασμό με τη μέτρια ποιότητα χτισίματος, δημιουργούνται σοβαρές βλάβες.

Σπίτια σχήματος Γ "τρίχωρα"

Τα σπίτια αυτής της κατηγορίας, είναι μεγάλα αρχοντικά, συνήθως τριώροφα. Διακρίνονται τρεις ομάδες κτιρίων:

• Πλήρεις μεσότοιχοι: Είναι τα πιο παλιά κτίρια όπου διατηρούνται οι μεσότοιχοι στον ανώτατο όροφο.
• Διακοπή μεσοτοίχων: Ο εγκάρσιος μεσότοιχος στον όροφο καταργείται. Με βάση την πληρότητα και τον ορθολογισμό των διατάξεων των φερόντων στοιχείων τους, τα σπίτια αυτής της κατηγορίας κατατάσσονται σε ομάδες, από τα πιο δεμένα σχήματα, στα πιο διαλυμένα ως προς τη συνοχή τους:  -Αμιγείς ξύλινοι σκελετοί - Μικτές διατάξεις -Διακοπή εξωτερικών τοίχων -Κατάργηση πλευρικών τοίχων -Συνδυασμοί / μέγιστη χρήση σκελετών
• Όψιμα σπίτια σχήματος Γ: Ίδια μορφολογικά στοιχεία με τα όψιμα ορθογωνικά και κύριο χαρακτηριστικό τους το ημικυκλικό σαχνισί πάνω από την είσοδο. Από τις πιο τολμηρές έως τις πιο συντηριτικές κατόψεις, κατατάσσονται σε τρεις ομάδες: -Διακοπή εξωτερικών τοίχων -Κλασικές μικτές διατάξεις -Μικρή χρήση ξύλινου σκελετού

Το έντονα ασύμμετρο σχήμα της κάτοψης, είναι η αιτία των βασικότερων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα κτίρια αυτά. Η επιμελημένη κατασκευή και η ανεξάρτητη διάταξη των ασύνδετων τοίχων του τελευταίου ορόφου, αυξάνει την αντοχή των κτιρίων και μειώνει τις πιθανότητες παραμόρφωσης και βλαβών. 

ΠΕΤΡΙΝΑ ΣΠΙΤΙΑ

Τα προβλήματα του ξύλου σε συνδυασμό με τη φτωχή τεχνολογία ξυλοκατασκευών και συντήρησής του, οδήγησαν στην αντικατάστασή του με λίθινες κατασκευές. Μετά το 1850, η ξύλινη κατασκευή σταμάτησε οριστικά και καθιερώθηκαν σπίτια πέτρινου τύπου. Κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες: 

• Απλά μικρά μονόχωρα: Υπήρχαν σε όλο το Πήλιο με κύριο χαρακτηριστικό τη μικρή τους διάσταση, που κάλυπτε μόνο τις βασικές ανάγκες. Η διάταξη του χώρου είναι λιτή, όμοια με τα πυργόσπιτα της πρώιμης εποχής και τα χειμωνιάτικα δωμάτια των Πηλιορείτικων σπιτιών. 
• Μονόσπιτα με πατάρι: Η τυπολογία τους μοιάζει με τα νησιώτικα "μακρυνάρια".
• Σπίτια ορθογωνικά: Μεγαλύτερα διώροφα ή τριώροφα σπίτια, με διαρρύθμιση και διάταξη δομικών στοιχείων παρόμοια με τα αντίστοιχα κτίρια με ξύλινους σκελετούς.
• Σπίτια σχήματος Γ

Τα προβλήματα που παρουσιάζουν τα κτίρια αυτού του τύπου, είναι παρόμοια με εκείνα των ξυλόπηκτων κατασκευών. Αυτό οφείλεται στις ανεπαρκείς διαστάσεις τους, οι οποίες δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως τοιχία ακαμψίας.

ΝΕΟΤΕΡΑ ΣΠΙΤΙΑ – ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΙΚΑ

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, οι Αιγυπτιώτες Πηλιορείτες φέρνουν νέα μορφολογικά στοιχεία στα σπίτια, ενώ οι πατροπαράδοτοι τρόποι δόμησης εγκαταλείπονται. Τα σπίτια χάνουν τον οχυρό χαρακτήρα, καθώς οι συνθήκες ζωής είναι πιο ομαλές. Προστίθενται μπαλκόνια, μεγάλα παράθυρα και διακοσμήσεις. Η διαρρύθμιση διαφέρει από την παραδοσιακή. Το "έξω και μέσα" σπίτι, αντικαθίσταται από τριμερή διάταξη με διαμπερή σάλα στον άξονα συμμετρίας. Τα υλικά παραμένουν σχεδόν τα ίδια, ενώ η χρήση ξυλοδεσιών μειώνεται. Κάποια από τα νέα στοιχεία των κτιρίων αυτών, είναι τα αψιδωτά πρόπυλα, οι καμάρες στα πρέκια, οι λαξευτές τοιχοποιίες. Διαχωρίζονται σε μικτές και πέτρινες κατασκευές.