Πληθυσμιακά Στοιχεία, Οικονομικές και Παραγωγικές Δραστηριότητες

Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ, το 2011 το Κάστρο αριθμούσε 31 μόνιμους κατοίκους, πολύ μικρό νούμερο συγκριτικά με τον πληθυσμό της Τοπικής Κοινότητας Μονεμβασίας (Αγία Κυριακή, Κάστρο, Γέφυρα), που ήταν 1.481. Οι πληθυσμοί για τη Δημοτική Ενότητα Μονεμβασιάς (Τοπικές Κοινότητες Αγγελώνα, Αγίου Δημητρίου Μονεμβασίας, Αγίου Ιωάννου Επιδαύρου Λιμήρας, Αγίου Νικολάου Μονεμβασίας, Βελιών, Κουλεντίων, Λιρών, Μονεμβασίας, Νομίων, Ταλάντων) και για τον Δήμο Μονεμβασιάς (Δημοτικές Ενότητες Ασωπού, Βοϊων, Ζάρακα, Μολάων, Μονεμβασιάς) ήταν αντίστοιχα 4.130 και 21.948 (https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011rev.pdf). Σύμφωνα με την απογραφή του 2021, ο Δήμος Μονεμβασιάς έχει πληθυσμό 20.669 και η Δημοτική Ενότητα Μονεμβασιάς 4.289. (https://www.especial.gr/wp-content/uploads/2023/01/fek-b-6951-30-12-2022.pdf). Σχετικά με τον μόνιμο πληθυσμό του Κάστρου το 2021, δεν υπάρχει αντίστοιχη δημοσίευση σε ΦΕΚ, ωστόσο σύμφωνα με τις συνεντεύξεις μας με τους κατοίκους και τους εργαζόμενους στην περιοχή, ο αριθμός παραμένει πολύ μικρός (<50 ατόμων), με τους περισσότερους να είναι μεγάλης ηλικίας και συνταξιούχοι. Αν και ο μόνιμος πληθυσμός είναι πολύ μικρός, η κίνηση στην περιοχή τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, δεδομένου ότι το Κάστρο έχει ανέλθει ως τουριστικός προορισμός.  Μελετώντας τις παλαιότερες απογραφές, παρατηρεί κανείς αρχικά πως ο χωρισμός σε δήμους, δημοτικές ενότητες κλπ. διαφέρει σήμερα σε σχέση με το παρελθόν. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο Δήμος Μονεμβασίας αριθμούσε 4660 κατοίκους, ωστόσο ο τότε “Δήμος” είναι γεωγραφικά αντίστοιχος της σημερινής Δημοτικής Ενότητας Μονεμβασιάς. Η Δ.Δ. Μονεμβασιάς (αντίστοιχη της σημερινής τοπικής κοινότητας) αριθμούσε 1405 κατοίκους, ενώ συγκεκριμένα το Κάστρο μόλις 90. Το 1991, η κοινότητα Μονεμβασιάς αριθμούσε 875 κατοίκους, ενώ το Κάστρο 78, ενώ υπαγόταν στον Δήμο Μολάων, την Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς, και συνολικά στον νομό Λακωνίας. Το 1981 η κοινότητα Μονεμβασιάς αριθμούσε 631 κατοίκους, ενώ το κάστρο 52. Για το 1971 τα αντίστοιχα νούμερα είναι 445 και 32, ενώ για το 1961 είναι 487 και 82, και για το 1951 είναι 522 και 178. Για το 1940, το 1928, και το 1920 υπάρχουν πληροφορίες μόνο για την κοινότητα της Μονεμβασιάς, που αποτελούνταν αντίστοιχα από 688, 638, και 483 μόνιμους κατοίκους. Οι κύριες ασχολίες όσων κατοίκων εργάζονται και δεν είναι συνταξιούχοι, ως επί το πλείστον περιστρέφονται γύρω από τον τουριστικό χαρακτήρα της περιοχής (ιδιοκτήτες ξενοδοχείων ή ξενώνων, εργαζόμενοι σε ξενοδοχεία ή ξενώνες, ιδιοκτήτες και εργαζόμενοι καταστημάτων τουριστικών ειδών, ιδιοκτήτες ή εργαζόμενοι καταστημάτων εστίασης). Σε μικρότερο βαθμό εντοπίζεται και ο τομέας των αλιέων και των οικοδόμων. 

Γ., 55, ιδιοκτήτης καταστήματος εστίασης: “Έχει πληθύνει πολύ ο κόσμος, τουρισμός πολύς σε σχέση με τη δεκαετία του '80 και του '70 που τότε δεν υπήρχε τίποτα, μετά ξεκίνησε η ανοικοδόμηση, φτιάχτηκαν τα ξενοδοχεία, έγινε προορισμός η Μονεμβασιά, και πια έχει πάρα πάρα πολύ κόσμο. Η μόνιμη κατοίκηση ήταν πάντα λίγη αλλά τώρα οι άνθρωποι που έχουν φτιάξει τα ξενοδοχεία οι περισσότεροι μένουν εδώ μέσα 5-6 ας πούμε, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι. Πάντα δεν ήταν πολλοί, 20-25, έφυγαν και κάποιοι ηλικιωμένοι που ζούσαν εδώ, πάντα όμως υπάρχουν κάποιοι που μένουν εδώ, μερικοί όχι πολλοί. Υπάρχουν κάποιοι Αθηναίοι συνταξιούχοι, 5-6 σπίτια που ξέρω εγώ που μένουν όλο τον χρόνο εδώ, μπορεί να πάνε κανά-δυό μήνες στην Αθήνα αλλά γυρίζουν πάλι εδώ. Τον χειμώνα δεν έχει κόσμο. Αυτός που μένει εδώ μπορεί να του αρέσει να μην έχει και πάρα πολλή κίνηση. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι ο τουρισμός. Στη Γέφυρα υπάρχουν κι άλλες, κυρίως τουρισμός, γεωργία, ελιές περισσότερο, αλλά και αυτοί που έχουν ελιές συνήθως έχουν και μια άλλη ασχολία για το καλοκαίρι. Ο περισσότερος κόσμος μένει έξω (στη Γέφυρα), κι εγώ έξω μένω αλλά έρχομαι συνέχεια για δουλειές. Εδώ είναι πιο τουριστικά. Είναι δύσκολο για οικογένειες να ζουν εδώ με ένα παιδί, να το πάνε σχολείο, στο φροντιστήριο, όλες οι υποδομές είναι έξω, εδώ είναι τα μαγαζάκια.”

Χ., ιδιοκτήτρια τουριστικού καταστήματος: “Οι μόνιμοι κάτοικοι είναι γύρω στους 20 και είναι κυρίως πιο μεγάλοι, δεν δουλεύουν, έχουν πάρει την σύνταξή τους, κάπως έτσι. Τον χειμώνα εδώ είναι πολύ ήσυχα, δεν είναι όλα τα μαγαζιά ανοιχτά, έχει άλλο χρώμα το κάστρο. Τον χειμώνα το δικό μου μαγαζί το ανοίγω τα σαββατοκύριακα αν έχει καλό καιρό. Έχει επισκέπτες και τον χειμώνα αλλά πολύ λίγους, υπάρχουν ανοιχτά ξενοδοχεία, υπάρχει πάντα εστιατόριο ανοιχτό.”

Γιώτα Σκάγκου ,αρχαιολόγος: “Οι αλλαγές είναι τεράστιες. Εγώ έχω μεγαλώσει εδώ και στα παιδικά μου χρόνια ο οικισμός αυτός κατοικούνταν, υπήρχαν δηλαδή άνθρωποι που ζούσαν εδώ, ενώ σήμερα η κάτω πόλη έχει μεταβληθεί σε ένα τουριστικό θέρετρο, δηλαδή υπάρχουν ελάχιστοι μόνιμοι κάτοικοι, περίπου 10, και τα περισσότερα από τα σπίτια είναι είτε εξοχικές κατοικίες, είτε έχουν μετατραπεί σε ξενώνες, οπότε οι λειτουργίες όλες πια εξυπηρετούν την τουριστική χρήση αυτού του χώρου. Επομένως, και η κύρια ασχολία των κατοίκων πλέον σχετίζεται με τον τουρισμό και την αναψυχή και την φιλοξενία των ανθρώπων που επιλέγουν να έρθουν στην Μονεμβασία.”

Γ., 51 ετών, ιδιοκτήτης καταστήματος ψιλικών: “Έχουν αυξηθεί σίγουρα οι κάτοικοι και όπως σε όλα τα ζωντανά μέρη, τα μέρη στα οποία υπάρχουν έμψυχα όντα, άνθρωποι, αλλάζουν, είτε προς το καλό είτε προς το κακό. Οι μόνιμοι κάτοικοι και των δύο περιοχών, και του Κάστρου δηλαδή και της Γέφυρας, στην τελευταία απογραφή που έγινε και με βάση τους εκλογικούς καταλόγους και τα επίσημα στοιχεία είναι γύρω στα 700 άτομα, αλλά κανονικά διαβιούν πάνω από 1000-1100 άτομα.  Και είναι οι πιο πολλοί στη Γέφυρα. Εδώ στο Κάστρο είναι γύρω στα 20-25 άτομα. Εγώ ζούσα εδώ (στο Κάστρο) και τα τελευταία 3 χρόνια μετακινηθήκαμε κάτω (στη Γέφυρα) γιατί γεννήθηκαν τα παιδιά και είναι πιο εύκολο για τις συνθήκες ζωής με το σχολείο, τις δραστηριότητες και τις παρέες. Εδώ ήταν τα πρώτα παιδιά που γεννήθηκαν μετά από 40 χρόνια, δεν υπήρχαν άλλα παιδιά. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τα αγροτικά, ψαράδες και οικοδομές, ο τουρισμός τα εμπεριέχει όλα μέσα, το εμπορικό και το ξενοδοχειακό.”

Όσον αφορά τις παραδοσιακές ασχολίες των κατοίκων πριν την ραγδαία ανάπτυξη του τουριστικού τομέα, η κυρία Σκάγκου ανέφερε: “Όταν λέμε Μονεμβασία, για την βυζαντινή περίοδο δεν εννοούμε τον βράχο, η διοικητική εμβέλεια της Μονεμβασίας ήταν όλη η περιοχή του Πάρνωνα και του Ταϋγέτου. Διοικητικά όλη αυτή η περιοχή υπαγόταν στην Μονεμβασία. Το πιο γνωστό προϊόν της Μονεμβασίας που είναι το κρασί δεν καλλιεργούνταν πάνω στον βράχο και οι καλλιέργειες όλων των αγροτικών προϊόντων είναι σε όλη την ενδοχώρα της Μονεμβασίας, δεν είναι δηλαδή μόνο ο οικιστικός πυρήνας που βλέπετε σήμερα, εδώ ήταν μόνο το διοικητικό κέντρο. Όλη η περιοχή μέχρι και τα Κύθηρα ακόμα και εκκλησιαστικά υπάγονταν στην δικαιοδοσία της μητρόπολης της Μονεμβασίας. Οι κάτοικοι λοιπόν όλης αυτής της περιοχής, στην βυζαντινή εποχή για παράδειγμα ξέρουμε ότι ασχολούνταν πολύ με τις γεωργικές ασχολίες, ήταν δηλαδή γεωργοί, αλιείς, ήταν ακόμα και σπουδαίοι πειρατές, επομένως ασχολούνταν με την γη και το εμπόριο και ό,τι προκύπτει από την θάλασσα. Ακόμα και σήμερα μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που ζει στην ευρύτερη περιοχή της Μονεμβασίας ασχολείται κυρίως με τη γεωργία, το εμπόριο και όσοι είναι γύρω από την Μονεμβασία με τον τουρισμό.”