Εξέλιξη κτιρίων στον χρόνο

Το πρώτο και τελείως πρωτότυπο είδος σπιτιού είναι οι «καμάρες» που κατασκευάζονται σε βράχους ή με «λούρους» (τεράστιους γρανιτένιους βράχους).

 

Βασικός τύπος κατοικίας είναι αυτό που οι Ικαριώτες ονομάζουν χυτό ή αντιπειρατικό σπίτι. Είναι ένα μονόχωρο ορθογωνικής κάτοψης σπίτι, με την μονόρριχτη στέγη, με τον αυλότοιχο που καλύπτει όλη την πρόσοψη του και το χωστοκέλι του. Οι κρυφοί οικισμοί, οι καμάρες, τα χωστοκέλια, τα κρυφοκέλια και άλλες κρυψώνες συμπληρώνουν τον ιδιότυπο τρόπο κατοίκησης του νησιού. Ο τύπος αυτός κατοικίας είναι μοναδικός σε ολόκληρο το Αιγαίο αλλά και στον ελλαδικό χώρο. Είναι κατασκευασμένο σε τέτοια θέση και με τέτοιον τρόπο που να μην διακρίνεται ακόμη και όταν βρίσκεσαι σχεδόν δίπλα του. Η χρήση τοπικών υλικών ενισχύει αυτή την αίσθηση της απορόφησης του απο το γύρω περιβάλλον που το κάνει να μοιάζει σαν μέρος των βράχων και όχι σαν ένα ανεξάρτητο κτίριο. Αυτός ήταν και ο τρόπος επιβίωσης των ικαριωτών και το αμυντικό τους σύστημα έναντι των πειρατών.

Ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό του κτιστού περιβάλλοντος της Ικαρίας είναι το ικαριώτικο κτήμα ή περιβόλι που με τις κατασκευές του και την ιδιαίτερη οργάνωση του, εξυπηρετεί τον μοναδικό τρόπο κατοίκησης του νησιού. Βρίσκεται μέσα στον οικισμό και περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες της οικογένειας (μόνιμη κατοικία και αγροτικές δραστηριότητες). Στον χώρο αυτό συναντάμε όλες τις αγροτικές δραστηριότητες που εξασφαλίζουν στην οικογένεια την τροφή, διατηρώντας την αυτονομία και ανεξαρτησία κάθε οικογένειας. Παράλληλα όμως παρατηρείται και η ανταλλαγή προιόντων μεταξύ των κατοίκων, πράγμα το οποίο τους διασφαλίζει τις διαφορετικές ανάγκες ώστε να μην εξαρτώνται από άλλες περιοχές. Το ικαριώτικο κτήμα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς διαρθρώνεται σε διαφορετικά επίπεδα με διαφορετικές δραστηριότητες στο καθένα. 

Βέβαια στις αρχές του 19ου αιώνα εμφανίζονται και άλλες μορφές κατοικίας που είτε συνδυάστηκαν με το χυτό είτε αφομοίωσαν παραδοσιακά στοιχεία του νησιού και οπωσδήποτε συνέβαλαν στην παράδοση του. 

 

Στις αρχές του 19ου αιώνα δεν υπήρχε πλέον ο κίνδυνος των πειρατών. Παρατηρούμε την εμφάνιση νέων τύπων σύνθετων κατοικιών και παράλληλα την πύκνωση των οικισμών και τη νέα χωροταξική διάταξη. Η κοινωνία της Ικαρίας άρχισε να παρουσιάζει τα πρώτα ανοίγματα. Εμφανίστηκε ένα νέο είδος κατοικίας, το δίχωρο διώροφο σπίτι με το όνομα «πύργος» ή «πυργάρι», με δεύτερο όροφο ως ξενώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα στην Ικαρία μετοίκησαν Μανιάτες και, καθώς τόσο οι «πύργοι» όσο και οι νέοι οικισμοί έχουν κοινά στοιχεία με παρόμοια δείγματα από τη Μάνη, θεωρείται ότι οι νέοι κάτοικοι εισήγαγαν αυτή την αρχιτεκτονική.

Ακολούθως ο «πύργος» συνδυάστηκε με το «χυτό» δημιουργώντας διάφορους τύπους μεικτών διώροφων ή σύνθετων κατοικιών. Τα ανώγια (το δώμα) ωστόσο προορίζονταν για τους επισκέπτες,ενώ η ικαριώτικη οικογένεια συνέχιζε να κατοικεί από κοινού στον πυρήνα του σπιτιού, το παλιό «χυτό».

 

Μέχρι το 1830 οι Ικαριώτες απέφευγαν να κατοικούν στους παραλιακούς οικισμούς συνεχίζοντας τον πατροπαράδοτο τρόπο κατοίκησης στα ορεινά μέρη. Η αλλαγή επήλθε μόλις στα μέσα του 19ου αιώνα λόγω του εμπορίου και της ανάπτυξης ντόπιας ναυτιλίας. Σε αυτό το σημείο αναπτύσσεται μια πολύ διαφορετική κατοίκηση στο παραθαλάσσιο κομμάτι του Καραβοστάμου, πιο εξωστρεφής, με ανοίγματα, νέα υλικά και τύπους επηρεασμένους από τον κυκλαδίτικο χώρο αλλά και εντελώς σύγχρονες κατασκευές, στις οποίες δεν συναντάμε πια το ικαριώτικο κτήμα με όλες τις λειτουργίες του και τα επίπεδα οργάνωσης. Έχουμε ένα επίπεδο οργάνωσης, το βασικό κτήριο κατοίκησης.