Στέγες - Υλικά επικάλυψης

Οι στέγες αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κατασκευαστικά μέρη της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Στον οικισμό του Κοσμά, ελάχιστες έχουν διασωθεί στην αρχική τους μορφή και στο μεγαλύτερο ποσοστό έχουν αντικατασταθεί. Από τις σωζόμενες, μπορούμερα να πούμε ότι ο επικρατέστερος τύπος είναι εκείνος της τρίριχτης στέγης. Επίσης, η πλάκα ΟΣ συναντάται σε αρκετά από τα κτίσματα του οικισμού, όσον αφορά τα κεραμίδια η πλειοψηφία βρίσκεται είτε σε τρίριχτες, είτε σε τετράριχτες στέγες.

Άμεσα συνδεδεμενες με την στέγη, ειναι οι καμινάδες. Στον οικισμό, συνανταμε μεγάλο αριθμό, αλλα και ποικιλία ως προς την μορφή αυτών. Κυρίαρχο υλικό είναι η πέτρα, τα τούβλα, σε κάποιο βαθμό σκυρόδεμα και μεταλλικές λαμαρίνες-κατασκεύες. Μπορούμε επίσης να δουμε συνδιασμό υλικών. Συνανταμε τις "ελαφρύτερες" σε ψηλοτερα σημεία του οικισμού, ενώ οφείλουμε να σημειώσουμε και την ύπαρξη εξωτερικών φούρνων σε πολλα απο τα σπίτια με δικές του χτιστές καμινάδες. Όσο κατεβαίνουμε προς την πλατεία και προς τα όρια του χωριού, συναντάμε νεότερα σπίτια  οπου μπορουμε να δουμε σύγχρονες καμινάδες οι οποίες μιμουύντε σε μορφή τις παλαιότερες, αλλα ακομα και καμινάδες με περιστρεφόμενα μεταλλικά καπέλα.

Για την κατασκευή της στέγης απαιτείται κυρίως ο φέρων οργανισμός της. Η πλειοψηφία των στεγών του οικισμού είναι τρίριχτες και τετράριχτες, ενώ σε μικρότερο ποσοστό είναι δίριχτες. Το υλικό κατασκευής τους είναι το ξύλο. Στις περιπτώσεις όπου ΄υπάρχει τρίριχτη στέγη, σημαντικό ρόλο κάλυψής της έχει ο τοίχος της μιας στενής πλευράς του ορθογώνιου κτιρίου, όπου υψώνεται αετωματικά ώστε να συμπληρώσει το κενό τρίγωνο που δημιουργεί η τρίτιχτη στέγη. Σε αυτό το σημείο πολλές φορές παρατηρείται και η ύπαρξη καμινάδας.

Στον παραπάνω πίνακα γείσων περιγράφονται οι αρχιτεκτονικές εκφράσεις του στοιχείου αυτού ανά το χρόνο καθώς και προβάλλονται οι τυπικές μορφές του όπως αυτές συναντώνται σήμερα. Το γείσο αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό στοιχείο τονισμού του οριζόντιου άξονα της στέγης στο κατώτερο σημείο της και εκφράζει τόσο μορφολογικά όσο και από άποψη υλικότητας την εποχή στην οποία αναφέρεται αλλά και τις δυνατότητες που τότε υπήρχαν ώστε να επηρεάσουν τα στοιχεία αυτά.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό δομικό στοιχείο που πλαισιώνει τις στέγες είναι τα γείσα. Τα παλαιότερα δείγματα γείσου με τη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα αποτελούνταν από το πιο προσφερόμενο για την εποχή υλικό, την πέτρα, σε συνδυασμό με κονίαμα. Ο βαθμός λάξευσης της πέτρας διαφέρει και γίνεται εντονότερος ανάλογα με το πόσο σύγχρονο είναι το κτίσμα. Ως επί το πλείστον πρόκειται για οριζόντιους σχηματισμούς από πέτρες παρατεταγμένες κατά μήκος του κτίσματος και στην άκρη έκλειναν με γωνιακό λίθο ελαφρώς προεξέχων προς τα έξω για την απόδοση εντύπωσης σταθερότητας. Πολλές φορές μάλιστα προεξείχε ολόκληρο το γείσο προς τα έξω, πιο πολύ σε περίοπτα σημεία του οικισμού, όπως σε κάποια κτίσματα κοντά στην πλατεία. Γινόταν χρήση κονιάματος σαν συνδετικό υλικό και αργότερα χρησιμοποιείται και επίχρισμα για κάλυψη των πετρών και για διακοσμητικούς λόγους, αλλά αυτό κυρίως μεταγενέστερα. Σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε επίχρισμα μόνο στην πλευρά της όψης του γείσου και αφέθηκε ανεπίχριστη η κάτω πλευρά.

Η διακοσμητική τάση συνεχίστηκε και στην πιο σύγχρονη εποχή όπου προστέθηκε και γλυπτικός χαρακτήρας στα γείσα υπό τη δημιουργία υποτομών στο κάτω μέρος για τονισμό της οριζόντιας διάταξής τους καθώς και διαβαθμίσεις σε αυτά καθ’ ύψος. Αυτό βέβαια είχε και πρακτικούς λόγους, για την προστασία δηλαδή των τοιχοποιιών από τα βρόχινα ύδατα.

Σε ακόμα πιο σύγχρονες κατοικίες υπάρχει η τάση να μην υπάρχει καθόλου γείσο και η στέγη με τα κεραμίδια διαδέχεται σε όψη κατευθείαν την εξωτερική τοιχοποιία. Υπάρχουν και περιπτώσεις που εκλείπει εντελώς καθώς υπάρχει επίπεδη στέγη, αλλά αυτές ανήκουν σε μια μικρή μειοψηφία.