Ιστορικά Στοιχεία

Αρχαιότητα

Στην περιοχή του Κοσμά κατά την αρχαιότητα, υπήρχε η κώμη «Σελινούς». Στο λόφο του χωριού υπήρχε ναός αφιερωμένος στο «Μαλεάτη Απόλλωνα». Στην περιφέρεια του χωριού βρέθηκαν το 1871 και το 1949 δυο αγαλματίδια αρχαϊκής εποχής (6ος αιώ. π.χ.) ενός πολεμιστή με την επιγραφή «Χάριλ(λ)ος ανέθεκε τοι Μαλεάται» και του «Μαλεάτη Απόλλωνα» τα οποία φυλάσσονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Ρωμαιοκρατία

Κατά τη περίοδο της Ρωμαιοκρατίας οι Τσάκωνες ήταν απομονωμένοι διατηρώντας έτσι την καταγωγή , τη διάλεκτο, τα ήθη και τα έθιμά τους. Οι κάτοικοι της Κυνουρίας εργάζονταν σε γαιοκτήμονες ή κατέφευγαν στα βουνά και ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Την ίδια εποχή μεταναστεύουν στις πλαγιές του Πάρνωνα, τα νησιά του Αιγαίου, τον Πόντο και την Κάτω Ιταλία για να γλιτώσουν τις επιδρομές των Σλάβων. Οι τελευταίοι κατόρθωσαν να υποτάξουν ολόκληρη την Πελοπόννησο πλην της Λακωνίας.

Μεσαίωνας

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν τους Τσάκωνες ως καστροφύλακες για την ασφάλεια των κάστρων της αυτοκρατορίας και ως φύλακες απόμερων περιοχών («τζέκωνες»). Ακόμη πολλοί χρησιμοποιήθηκαν για να στελεχώσουν το βυζαντινό στόλο. Τον 8 ο αιώνα στην περιοχή του Πάρνωνα εγκαθίστανται σλαβικά φύλα, τα οποία σταδιακά εκχριστιανίζονται και αφομοιώνονται από τους ντόπιους.

Φραγκοκρατία-Τουρκοκρατία

Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας αλλά και της Τουρκοκρατίας, η ανατολική Πελοπόννησος παρέμεινε αδούλωτη και ανυπότακτη. Ο καπετάν Ζαχαριάς ή Μπαρμπιτσιώτης, ο Θανάσης Κοντάκης και ο Δημήτρης Καλιοτζής γνωστοί και ως αετοί του Μαλεβού, είναι λίγοι από τους προεπαναστικούς κλέφτες και αγωνιστές του Πάρνωνα. Σημαντική ήταν η συμβολή του χωριού στην επανάσταση του 1821, στην οποία έλαβαν μέρος 105 Κοσμίτες αγωνιστές, οπλαρχηγοί, καπεταναίοι και απλοί στρατιώτες. Οι Κοσμίτες λάβανε μέρος στον πόλεμο του 1897 κατά των Τούρκων, στα αντάρτικα σώματα των Μακεδονομάχων, στους Βαλκανικούς πολέμους, στη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, στο εκστρατευτικό σώμα στη Ρωσία και στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940.

Στην περίοδο της γερμανοϊταλικής, φασιστικής κατοχής (1941-44) το χωριό έπαιξε και πάλι σημαντικό ρόλο στην Eθνική Αντίσταση, στην οποία έλαβαν μέρος 58 Κοσμίτες ως τακτικοί και 21 ως εφεδρικοί αντάρτες του «ΕΛΑΣ».

Η καταστροφή:

Ο Κοσμάς Κυνουρίας κάηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς στις 29 και 30 Ιανουαρίου 1944 και από τα 505 σπίτια του χωριού πυρπολήθηκαν τα 498 (ποσοστό καταστροφής 98,61%). Ήταν το τίμημα της αντίστασης του χωριού στους Ιταλούς και Γερμανούς. Οι κάτοικοι του Κοσμά, μαζί μα άλλους αντάρτες της περιοχής, έδωσαν μια από τις πρώτες μάχες στην Πελοπόννησο κατά των Ιταλών και στη θέση «Σταυρός», δύο χλμ. έξω από το χωριό, έστησαν ενέδρα σε ένα λόχο Ιταλών από 111 άντρες.

Στη μάχη που επακολούθησε οι Ιταλοί έπαθαν συντριβή: 28 Ιταλοί νεκροί, 37 τραυματίες και 45 αιχμάλωτοι. Οι Κοσμίτες περιέθαλψαν τους τραυματίες και στη συνέχεια τους παρέδωσαν μαζί με τους αιχμαλώτους σώους στους Ιταλούς. Αυτός πρέπει να ήταν και ο λόγος που τότε οι Ιταλοί δεν έκαψαν το χωριό.

Τον Ιανουάριο του 1943, οι Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις της Λακωνίας, άρχισαν στον Πάρνωνα εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και στις 25 του μηνός μια σημαντική δύναμη, πλημμύρισε το χιονισμένο κι έρημο από κατοίκους Κοσμά, όπου είχαν μείνει ελάχιστοι.

Οι Γερμανοί παρέμειναν 2-3 μέρες στο Κοσμά, λεηλάτησαν ότι βρήκαν, χωρίς να πειράξουν κανένα από αυτούς που είχαν απομείνει, πυρπόλησαν το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου κι έφυγαν άλλοι με κατεύθυνση τα Πελετά και άλλοι το Λεωνίδιο.

Το Σάββατο της 29ης Ιανουαρίου, ένας εκκωφαντικός κρότος από έκρηξη βλήματος όλμου συνεκλόνισε το χωριό, κι έπειτα κι άλλος κι άλλος στη δυτική πλευρά του. Οι Γερμανοί, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, είχαν ξανάρθει!

Σε λίγο το χωριό είχε αδειάσει απ' όλους που μπορούσαν να τρέξουν. Έμειναν όμως αρκετοί ηλικιωμένοι. Οι Γερμανοί φάνηκε ότι ήταν αποφασισμένοι να ολοκληρώσουν το μακάβριο έργο τους και φρόντισαν να μην τους ξεφύγει κανένα σπίτι.

Γέροντες σύρθηκαν μέσα στο χιόνι, για να καεί το σπίτι, παράλυτοι βγήκαν με το κρεβάτι στο χιονισμένο δρόμο, για να παρακολουθήσουν από κει την πυρπόληση του σπιτιού τους, πράγματα, που βιαστικά βγήκαν στις αυλές, ξαναρίχτηκαν με μανία στις φλόγες.

Μέχρι την άλλη μέρα, 30 Ιανουαρίου, το μακάβριο έργο είχε συντελεσθεί. Από τα 500 σπίτια του, τα 480 είχαν μεταβληθεί σε σωρούς καπνιζόντων ερειπίων.

Αυτές οι δύο ημερομηνίες, η 27 Ιουλίου 1943 και οι 29 και 30 Ιανουαρίου 1944, είναι το ορόσημο του χωριού τα χρόνια της κατοχής. Από τη μια μεριά η αδούλωτη ψυχή των Κοσμιτών που εκδηλώθηκε με την αντίσταση στους κατακτητές και από την άλλη το τίμημα του αγώνα για την λευτεριά, 498 οικογένειες καταδικασμένες στον αργό θάνατο.

Στη συνέχεια, στα χρόνια του εμφυλίου, το χωριό λεηλατήθηκε και εγκαταλείφθηκε απ' τους κατοίκους.  Ανοικοδομήθηκε όμως αργότερα.

Η ανοικοδόμηση

Το 1592 αναφέρεται για πρώτη φορά η ονομασία Κοσμάς σε μια επιστολή του μητροπολίτη Μονεμβασίας Γεννάδιου. Η θέληση των κατοίκων ενός ρημαγμένου από την κατοχή, χωριού ήταν αρκετή για να φτιάξουν μόνοι τους, με τα χέρια τους, τον δρόμο που θα ένωνε το χωριό με την υπόλοιπη Ελλάδα. Ο Δρόμος φτιάχτηκε μέσα σε 100 ημέρες.