Στοιχεία για τις Αρχοντικές κατοικίες

Κάποια από τα σημαντικότερα αρχοντικά σπίτια είναι αυτό του Ζήγρα, κτισμένο το 1874, το σπίτι του στρατηγού Ιωάννη Κωτούλα και το σπίτι του Γιάννη Μπίρου.

Παρόλο που ο Ελληνόπυργος χαρακτηρίζεται ως παραδοσιακός οικισμός, πολλά είναι τα παραδείγματα κτηρίων που έχουν αλλοιωθεί, χωρίς όμως να χάνουν το γενικό παραδοσιακό ύφος. Οι παραδοσιακές κατοικίες του οικισμού διατρέχονται από ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία. Αρχικά είναι κτισμένες με πέτρα και έχουν στέγη με κεραμίδια ή λαμαρίνα. Κατά κανόνα, τα σπίτια είναι διώροφα, ενώ υπήρχαν ισόγεια και τριώροφα (αρχοντικά). Συνήθως μπροστά έχουν μια αυλή πολλές φορές στεγασμένη με ξύλινη πέργκολα. Εκεί υπάρχουν φυτεμένα λουλούδια και δέντρα, όπως ροδιές και κάποιες φορές μια κρήνη. Τα ανοίγματα στις όψεις με μια πρώτη ματιά φαίνεται να μην είναι ορθολογικά τοποθετημένα. Παρόλα αυτά ακολουθούν έναν συγκεκριμένο ρυθμό στα περισσότερα παραδείγματα. Του πρώτου επιπέδου είναι τοποθετημένα συμμετρικά δίπλα από την πόρτα εισόδου και στο πρώτο από τα τρία ίσα τμήματα της απόστασης των παράθυρων του δεύτερου επιπέδου.

Πολύ συχνά παρατηρούμε διακοσμητικά στοιχεία στις τοιχοποιίες, οι οποίες είτε έχουν διατηρηθεί με εμφανείς τις πέτρες, είτε είναι σοβατισμένες εξ ολοκλήρου ή μερικώς. Τέλος, μπορεί να αναγράφεται και το έτος οικοδόμησης.

Αυτά με τη σειρά τους έχουν για κεντρικό άξονα την εξωτερική παρειά του παραθύρου του τρίτου επιπέδου, εάν αυτό υπάρχει.

Εσωτερικά ως προς τις λειτουργίες, το ισόγειο χρησιμοποιούνταν κυρίως για την τοποθέτηση του αργαλειού καθώς οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με την οικοτεχνία του τραγομάλλου. Ήταν δυνατόν επίσης το ισόγειο να αποτελούσε χώρο για τα οικόσιτα ζώα, διαμορφωμένο με παχνί. Οι υπόλοιποι χώροι και ο επάνω όροφος ήταν τα υπνοδωμάτια, χώρος υποδοχής και κουζίνα. Το υπόγειο και άλλοι χώροι του ισογείου χρησιμοποιούνταν για αποθήκευση του κρασιού και άλλων προμηθειών. Κατά πάσα πιθανότητα οι κτίστες ήταν από την Ήπειρο και σπανιότερα από τη Μακεδονία.