Θόλοι

Η θολοδομία στη Σαντορίνη ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη με μεγάλη ποικιλία μορφών και πρωτοτυπία στις μεθόδους κατασκευής. Η αποκλειστική στέγαση των χώρων με θόλους ήταν το αποτέλεσμα της έλλειψης ξυλείας για την κατασκευή ξυλοτύπων, αλλά και της ευφυούς αξιοποίησης των ντόπιων ηφαιστειακών υλικών. Το κονίαμα από θηραική γή και ασβέστη, αποκτούσε σημαντικές αντοχές και εξασφαλιζόταν τέτοια συνάφεια μεταξύ λίθων και κονιάματος, ώστε τολμούσαν να χρησιμοποιούν την τεχνική αυτή, όχι μόνο σε τοιχοποιίες, αλλά και σε ημικυλινδρικούς θόλους, σταυροθόλια και σκαφοειδείς θόλους. , από τις οποίες η πιο εντυπωσιακή είναι η σκαφοειδής, όπoυ επιτυγχάνεται γεφύρωση ανοιγμάτων ως 5μ. με πάχος πλάκας 20 εκ. χωρίς κανένα απολύτως οπλισμό. Ειδικά στις σκαφοειδείς κατασκευές η οροφή πάντοτε συμπληρώνεται με στεγνή κίσσηρη ώστε να δημιουργηθεί μια οριζόντια βατή επιφάνεια. Οι θόλοι ή παραμένουν ορατοί εξωτερικώς ή διαμορφώνονται εκ των υστέρων σε δώματα. Η τελευταία αυτή περίπτωση εφαρμόζεται κυρίως όπου οι οικισμοί έχουν δημιουργηθεί σε απότομο έδαφος, οπότε τα δώματα των υποκείμενων κτιρίων παρέχουν θέση για μικρή αυλή για τα υπερκείμενα αυτών κτίρια.

Για την κατασκευή ενός θόλου ο ξυλότυπος εδράζεται σε ξύλινες δοκούς των οποίων τα άκρα στηρίζονται σε εγκοπές πάνω σε ημικυκλικές απολήξεις των στενών πλευρών. Τα άκρα των δοκών περιβάλλονται με κλαδιά ώστε να διευκολύνεται η μετέπιτα αφαίρεση τους. Ξύλινοι στύλοι στηρίζουν αυτές τις μεγάλες δοκούς οι οποίες μερικές φορές είναι μεγάλου μήκους. Κατόπιν φράζεται το κενό ανάμεσα στις δοκούς με την τοποθέτηση εγκάρσιων ξύλινων δοκίδων και από πάνω με ένα στρώμα από κλαδία ντοματιάς ή αμπελιών. Πάνω από αυτό το στρώμα θα τοποθετηθεί το τελευταίο υλικό για την τελική επιφάνεια του ξυλοτύπου: μια στρώση από ισχνό κονίαμα, του οποίο η εξωτερική επιφάνεια είναι κατάλληλα διαμορφωμένη ώστε να σχηματίσει ένα κυλινδρικό θόλο. Αφού το ισχνό κομίαμα στεγνώσει χύνεται από πάνω το κονίαμα με θηραική γη σε πάχος 20-25εκ. περίπου. Το αρκετά συνεκτικό αυτό κονίαμα τοποθετείται σε οριζόντιες ζώνες ξεκινώντας από τις γενέσεις του θόλου. Μέχρι το 1925 περίπου κατασκευαζόταν με επιμήκεις πέτρες που τοποθετούνται κάθετα στην καμπύλη του θόλου και συνδεδεμένες μεταξύ τους με κονίαμα ενώ μετά το 1925 περίπου από ένα μείγμα θηραικού κονιάματος με χαλίκια κίσσηρης διαμέτρου 0,5-5 εκ. που αφθονούν στη Σαντορίνη. Τα πλεονεκτήματα της τελευταίας μεθόδου είναι το ειδικό βάρος αυτού του κονιάματος είναι μικρότερο σε σχέση με το κονίαμα σε συνδυασμό με τις πέτρες. Η κατασκευή είναι ευκολότερη και ταχύτερη. Επίσης επιτυγχάνεται μεγαλύτερη ομοιογένεια του υλικού.

Ύστερα από περίπου 20 μέρες αφαιρείται ο ξυλότυπος. Η εξωτερική επιφάνεια του καλουπιού από ισχνό κονίαμα δεν έχει συνοχή με τον χυτό θόλο που το καλύπτει οπότε η αφαίρεση του γίνεται εύκολα. Τελικά μια λεπτή στρώση κονιάματος καλύπτει την τελική επιφάνεια του θόλου ώστε να κυλά ελεύθερα το νερό της βροχής προς τις γενέσεις του θόλου όπου έχει προβλεφθεί μια εγκοπή για τη συλλογή του. (C. Papas)