Ο βαθμός διατήρησης του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα της Βυζίτσας

Η θέσπιση των νόμων 1577/1985 και 2831/2000 περί προστασίας αρχιτεκτονικής και φυσικής κληρονομιάς αποτελεί σημαντικό στοιχείο διατήρησης του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του οικισμού. Ο ιστορικός πυρήνας στο κεντρικό, βόριο και ανατολικό μέρος του χωριού διατηρεί με μικρές αναλογικά αλλοιώσεις τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Από την εποχή των ανακατασκευών του ΕΟΤ έχει προαχθεί η διατήρηση της παραδοσιακής μορφής επηρεάζοντας και ιδιωτικές πρωτοβουλίες. 

Όσον αφορά τις παραδοσιακές κατοικίες και τα αρχοντικά που διασώζονται και κατοικούνται, σ’ αυτά έγινε προσπάθεια αποκατάστασης και επανάχρησης τα τελευταία χρόνια που διατήρησε σε μέτριο βαθμό θα λέγαμε τον αρχιτεκτονικό τους χαρακτήρα. Το δομικό τους σύστημα σε μεγάλο βαθμό διατηρήθηκε , καθώς το γεγονός ότι άντεξε μέχρι σήμερα παρά τους σεισμούς και τις φθορές αποδεικνύει πόσο καλοχτισμένο ήταν. Παρουσιάζεται , βέβαια σήμερα εμφανώς παραλλαγμένο λόγω των επισκευών . Οι χώροι , ωστόσο, έχασαν την αρχική τους λειτουργία και χρήση. Έπαψαν πλέον να διακρίνονται σε χειμερινούς και καλοκαιρινούς , αλλά και γενικά να αποτελούν καταφύγιο καθώς έχασαν τον αμυντικό και οχυρό τους χαρακτήρα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα διάφορα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία που ενώ η μορφή τους διατηρήθηκε έπαψαν να εξυπηρετούν τους αρχικούς τους σκοπούς , καθώς οι ανάγκες που εξυπηρετούσαν έχουν εκλείψει αφήνοντάς τα με καθαρά διακοσμητική χρήση. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις ,μάλιστα, όπου στοιχεία μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας , που χαρακτηρίζονται , βάση ιστορικών πηγών , ως τα αξιολογότερα ή τα πρώτα χρονολογημένα στο Πήλιο δεν υπάρχουν πια, λόγω των επισκευών( π.χ. ο φεγγίτης στο αρχοντικό Κόντου , ταμπλαδωτές εσωτερικές πόρτες στο αρχοντικό Γεωργίου κ.α. ).Αυτό μάλλον οφείλεται σε άγνοια των ιδιοκτητών και των συνεργιών παρά σε αδιαφορία .

 Επιπλέον πολλά απ τα νέα στοιχεία ,όπως πόρτες, παράθυρα, μεσάντρες , ντουλάπες κ.α. είναι προϊόντα του εμπορίου ,βιομηχανικά επεξεργασμένα και κατασκευασμένα από σύγχρονους ειδικευμένους τεχνίτες που τα κατασκευάζουν τυποποιημένα ,γι΄ αυτό και συναντά κανείς πολλά όμοια και μορφές που επαναλαμβάνονται. Αυτός ο τρόπος κατασκευής σαφώς διαφέρει από τον άλλοτε εμπειρικό των ανειδίκευτων τεχνιτών της Βυζίτσας των προηγούμενων αιώνων.  Εκείνοι εργάζονταν με μεράκι και οι κατασκευές τους χαρακτηρίζονται από ανομοιομορφία αλλά και ανθεκτικότητα.  

  Έτσι , ενώ τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά παρουσιάζονται όμοια με τα αρχικά ουσιαστικά πρόκειται για μια πολύ επιφανειακή ομοιότητα. Τα αρχοντικά αυτά σήμερα απαντούν σε όλες τις απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής από κατασκευαστική , λειτουργική και διακοσμητική άποψη . Κάτι τέτοιο άλλωστε μπορεί να θεωρηθεί και απαραίτητο με την προϋπόθεση ότι αυτά τα κτίρια σήμερα κατοικούνται . Επομένως η στοιχειώδης επέμβαση στην αρχιτεκτονική τους είναι αναπόφευκτη. Όχι όμως και η μορφολογική. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που παρατηρεί κανείς δομικές , αρχιτεκτονικές ή και μορφολογικές παρεμβάσεις σε παραδοσιακά κτίσματα που εύκολα θα χαρακτήριζε αταίριαστες ,εκτός του χαρακτήρα του οικισμού ,μη προσεγμένες, πρόχειρες ακόμα και κακόγουστες .

Στις περιπτώσεις παραδοσιακών κτισμάτων όπου δεν έχουμε ούτε τη στοιχειώδη επέμβαση, τα κτίρια είναι ερειπωμένα και εγκαταλελειμμένα. Πράγματι , δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που παραδοσιακά κτίρια αγοράστηκαν και οι νέοι ιδιοκτήτες δεν προχώρησαν σε επισκευές. Σ΄ αυτά τα κτίρια δεν έχει διατηρηθεί τίποτα πέραν του αρχιτεκτονικού τους χαρακτήρα. Οι κατεστραμμένες όψεις τους δίνουν μια καλή εικόνα για την κατασκευή του ξύλινου σκελετού και των τσατμάδων , δίνοντας τους ένα μνημειακό χαρακτήρα που ενδείκνυται για καταγραφή και μελέτη .Όχι όμως και για κατοίκηση. Μερικά από αυτά τα ερείπια είναι  σήμερα περικυκλωμένα από έντονη βλάστηση που φτάνει ως το ύψος του πρώτου ορόφου , καταπνίγοντας την είσοδό τους. Είναι προφανές ότι αν οι ιδιοκτήτες αποφασίσουν να τα επισκευάσουν , οι δομικές και οι μορφολογικές θα είναι και πάλι αναπόφευκτες.

Τέλος αυτό που επεμβαίνει ριζικά στην σύγχρονη εικόνα του οικισμού κάνοντας χαμηλό το βαθμό διατήρησης του αρχιτεκτονικού του χαρακτήρα είναι τα σύγχρονα κτίρια. Τα τελευταία 30 χρόνια χτίζονται στη Βυζίτσα νέα κτίρια για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες κατοίκησης αλλά και για χρήση ξενώνα- ξενοδοχείου.

Πολλά απ΄ αυτά φαίνονται να προσπαθούν να μιμηθούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Πηλίου ,έστω και μορφολογικά αλλά ελάχιστα τα καταφέρνουν. Συχνά παρατηρεί κανείς σ’ αυτά αναμεμιγμένα στοιχεία τις παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, του μπαρόκ αλλά και νεοκλασικές επιρροές συγκερασμένα σε έναν σύγχρονο τρόπο δόμησης με σύγχρονα υλικά. Πιο συγκεκριμένα , παρατηρούνται στον οικισμό διάσπαρτα κτίρια με όψεις βαμμένες με έντονα χρώματα π.χ. μπλε, κόκκινες ή κτίρια με έντονες χρωματικές λεπτομέρειες. Ακόμα , σημειώνονται σε μερικά περίτεχνες εξωτερικές διακοσμήσεις γύψινες ή μεταλλικές που απέχουν μακράν από τις παραδοσιακές ξύλινες λιτές παραδοσιακής επενδύσεις. Αποτυχημένη απομίμηση  των παραδοσιακών μορφών αποτελούν και πολλοί υπερδιαστασιολογιμένοι φεγγίτες , πολλές φορές μάλιστα σε διαστάσεις παραθύρων. Κοσμούνται ,μάλιστα , με περίτεχνα σχέδια που απέχουν από τα παραδοσιακά πηλιορείτικα μοτίβα .Ακόμα σε μερικές συγκεκριμένες περιπτώσεις συναντά κανείς, νεοκλασικού τύπου ανοίγματα, μπαλκόνια και κουφώματα σε ορόφους που προεξέχουν ( μια αποτυχημένη απομίμηση σαχνισιού ) τα οποία επαναλαμβάνονται στους χαμηλότερους ορόφους οι οποίοι φέρουν πέτρινη επένδυση.

Ωστόσο, σε ελάχιστες περιπτώσεις συναντά κανείς σύγχρονα κτίρια που καταφέρνουν να ενσωματωθούν στο σύνολο των παραδοσιακών κτισμάτων ,χωρίς να αλλοιώσουν τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του οικισμού. Πρόκειται για επιμελημένες αρχιτεκτονικά κατασκευές φαίνεται να έχουν υπ’ όψιν τους το ιστορικό παρελθόν και τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία των παραδοσιακών κατοικιών. Είναι σύγχρονα εξοπλισμένες και ανταποκρίνονται στον σημερινό τρόπο ζωής , αλλά μορφολογικά τουλάχιστον σέβονται και απομιμούνται χωρίς να αλλοιώνουν τις παραδοσιακές αρχιτεκτονικές μορφές.

Τέλος, υπάρχει κ η κατηγορία σύγχρονων κτισμάτων που ποτέ δεν έγινε προσπάθεια απομίμησης των παραδοσιακών σπιτιών. Πρόκειται για πιο οικονομικές κατασκευές , τις περισσότερες φορές χωρίς όροφο, που δεν διαφέρουν από τα τυπικά σπίτια άλλων ελληνικών χωριών. Μέτρια  καλοδουλεμένες κατασκευές που βρίσκονται σήμερα σε μέχρι κατάσταση σήμερα ,λόγω κακής μεταχείρισης και στατικών προβλημάτων  ,μαρτυρούν την αδιαφορία τόσο του κατασκευαστή όσο και του ιδιοκτήτη . Σ΄αυτά γίνεται εμφανής  η απουσία αρχιτεκτονικής μελέτης, αλλά και η άγνοια της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του τόπου και της σημασίας της. Μερικά από τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά τους είναι οι κακοφτιαγμένες ξύλινες πέργκολες και τα χρωματιστά κουφώματα (ίσως απομιμούμενα μορφές των νησιώτικων κτισμάτων).  

Συμπεραίνουμε ,επομένως, πώς ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του οικισμού διατηρείται σε μέτριο βαθμό , σήμερα. Υπάρχουν ,βέβαια, ελπίδες βελτίωσης . Πολλά παραδοσιακά σπίτια που είναι σήμερα ερειπωμένα θα μπορούσαν να επισκευαστούν από έμπειρους γνώστες της παραδοσιακής Πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής . Αντίστοιχη μελέτη θα μπορούσε να γίνει και για τα σύγχρονα ή επισκευασμένα κτίρια που φαίνονται να αδιαφορούν για τον παραδοσιακό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του οικισμού. 

Βιβλιογραφία-Πηγές: 
Ιωάννης Κίζης (2007), Πηλιορείτικη Οικοδομία , Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
Γραμμένος, Ν.Σ. ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΥΖΙΤΣΑ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ. 2014.