Ιστορικά Στοιχεία

Ιστορικά στοιχεία αναφέρουν ότι η πρώτη εγκατάσταση ανθρώπων στην περιοχή συνδυάστηκε με την Κάθοδο των Δωριέων στα 1000 με 800 π.Χ.

Τα Μακεδονικά νομίσματα που βρέθηκαν στην Γκραντίσκα και τα τμήματα λογχών δηλώνουν την παρουσία τακτικού στρατού στην περιοχή, γεγονός που με τη σειρά του σημαίνει κοινωνική οργάνωση κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου.

Η ύπαρξη προχριστιανικών τάφων και η συνύπαρξή τους στον ίδιο χώρο με τους χριστιανικούς δηλώνουν συνεχή διαβίωση ανθρώπων στη μετάβαση από τον αρχαίο στον ρωμαιοβυζαντινό κόσμο.

Σε διάφορες φάσεις της βυζαντινής αυτοκρατορίας παρατηρείται μια νεώτερη μετακίνηση πληθυσμών στην περιοχή που υποδηλώνεται από τη σλαβική προέλευση των τοπονυμίων. Ωστόσο, κανένας από τους κατοίκους δεν μιλά αυτή τη γλώσσα. Αυτό σημαίνει είτε ότι μετακινήθηκαν και πάλι προς άλλους τόπους ως νομάδες κτηνοτρόφοι, είτε ότι αφομοιώθηκαν από το ελληνικό στοιχείο.

Η πιο ουσιαστική σλαβική επέκταση όμως έγινε τον 14^ο αιώνα, στα χρόνια του Στεφάνου Δουσάν, που έδωσε κι έναν συστηματικό χαρακτήρα στην περιοχή ιδρύοντας τις Ζουμπανιές, δηλαδή συμπλέγματα οικισμών εκ των οποίων ο μεγαλύτερος αποτελούσε το διοικητικό κέντρο. Απ’ αυτήν του την ιδιότητα ο Πεντάλοφος πήρε το όνομα Ζουπάνι.

Πληθυσμιακή αύξηση παρατηρείται επίσης κατά τη διάρκεια του 17^ου αιώνα. Κυριότερη αιτία αυτού του φαινομένου είναι οι αλβανικές επιδρομές που ανάγκασαν τους περιφερειακούς οικισμούς να συγκεντρωθούν σ΄ένα πιο οργανωμένο κέντρο, που μπορούσε να τους αντιμετωπίσει.

Ωστόσο αυτή η πληθυσμιακή πύκνωση και η αφιέρωση του παλαιότερου ναού στον Άγιον Αχίλλειο, που ήταν επίσκοπος στη Λάρισα στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μας οδηγεί να πιθανολογήσουμε την προέλευση ενός μέρους των εποίκων από τη Θεσσαλία.

Όσοι κατά καιρούς εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή ήταν οργανωμένοι με το πατριαρχικό σύστημα. Οι πατριές, όπως ονομάζονταν αυτές οι πρωτογενείς συγκεντρώσεις, κατοικούσαν σε ιδιόκτητα εδάφη με κέντρο έναν ναό από τον οποίο έπαιρναν και το όνομά τους. Αυτές οι ομάδες μέσα από τη συναλλαγή τους και για λόγους καλύτερης ασφάλειας συγκρότησαν έναν ευρύτερο οικισμό, που απέκτησε πλήρη οργάνωση στις αρχές του 18^ου αιώνα.

Σήμερα ο Πεντάλοφος αποτελεί τον σημαντικότερο παραδοσιακό οικισμό της περιοχής. Είναι το χωριό των μαστόρων της πέτρας, οι οποίοι οργανωμένοι σε σινάφια και συντεχνίες έχτιζαν σε ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.

Πηγή: Ταρνανάς Α., Ημερολόγιο εθίμων, 2010