Αρχικοί πυρήνες - Εξέλιξη μέσα στον χρόνο

Η σημερινή μορφή του οικισμού διαμορφώθηκε τον 17ο -18ο αιώνα και προέκυψε από τη μετακίνηση πληθυσμών από τις πεδινούς και ημιορεινούς μικρούς οικογενειακούς οικισμούς που βρίσκονταν διάσπαρτοι στην ευρύτερη περιοχή του Βοΐου και της Ηπείρου.

Tο πρώτο χρονολογημένο κτίριο στην περιοχή, η εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου (1742), δείχνει ότι την εποχή αυτή το Ζουπάνι είχε ήδη διαμορφώσει το σημερινό του πρόσωπο, συγκεντρώνοντας όλες τις πληθυσμιακές ομάδες που μετατοπίστηκαν από τους περιφερειακούς οικογενειακούς μικροοικισμούς.

Αρχικά υπήρχε σαφής διάκριση της θέσης εγκατάστασης κάθε οικογένειας, όμως η συνεχής ροή πληθυσμών προς την περιοχή και ο περιορισμένος χώρος, λόγω του ορεινού και απότομου ανάγλυφου, οδήγησαν σταδιακά στη δημιουργία ενός ενιαίου μεγάλου οικισμού.

Η φυσική θέση του Πενταλόφου με τους γύρω προστατευτικούς λόφους οδήγησε όλο και περισσότερες πληθυσμιακές ομάδες στην περιοχή με αποτέλεσμα την ανάγκη διαχωρισμού του οικισμού σε τρεις μαχαλάδες, λόγω της στενότητας του χώρου.

Πηγή: Μεταπτυχιακή διατριβή «Αρχιτεκτονική του Τοπίου ιστορικών ορεινών οικισμών. Ο διατηρητέος οικισμός Πεντάλοφος Βοΐου Κοζάνης» (Βούρος Κ.), 2013