Συμπεράσματα

Ο Πεντάλοφος Κοζάνης ή Ζουμπάνι δημιουργήθηκε από συνάφια μαστόρων που συγκεντρώθηκαν στην περιοχή και συσπειρώθηκαν χτίζοντας τα σπίτια τους το ένα κοντά στο άλλο, γεγονός που το κατέστησε ένα από τα πιο γνωστά μαστοροχώρια. Τη νεότερή του ονομασία την πήρε από τους τέσσερις λόφους που περιστοιχίζουν τον οικισμό.

Ο οικισμός αναπτύσσεται κατά μήκος των δρόμων, παράλληλα προς τις ισοϋψείς του εδάφους, ενώ ταυτόχρονα ανεβαίνει πάνω στον βράχο. Παρουσιάζει μια πύκνωση δόμησης προς το κέντρο και αραίωση προς τις παρυφές, όπου και ενοποιείται με τον ελεύθερο χώρο. Είναι ορεινός και αναπτύσσεται εκατέρωθεν της Εθνικής Οδού Κοζάνης-Ιωαννίνων. . Αποτελείται από τρεις μαχαλάδες, τον κάτω, που οργανώνεται κάτω από την εθνική οδό, στο βορειοανατολικό μέτωπο του οικισμού, τον πάνω και τον πίσω, που αναπύσσονται πάνω από την εθνική οδό, στο νοτιοδυτικό μέτωπο. Οι παλιότεροι κάτοικοι, των οποίων οι κατοικίες συγκεντρώνονται γύρω από το πυρήνα της πλατείας, ήταν κατά κύριο λόγο κτηνοτρόφοι, ενώ η γεωργική παραγωγή ανερχόταν στο επίπεδο της οικογενειακής συντήρησης. 

Ο οικισμός φαίνεται να μην έχει συγκεκριμένη πολεοδομική συγκρότηση, γεγονός που εξηγεί την απουσία πολλών συνεχών μετώπων κατα μήκος. Τα περισσότερα κτήρια είναι άναρχα και στενά τοποθετημένα μεταξύ τους πάνω στο ανάγλυφο του εδάφους. Τα κτίσματα φαίνεται να συνδιαλέγονται με την απότομη κλίση του εδάφους και να ενοποιούνται με αυτήν ομαλά. Ταυτόχρονα, οι περισσότερες κατοικίες προσανατολίζουν την κύρια όψη τους με τέτοιον τρόπο, έτσι ώστε να εκμεταλλεύονται καλύτερα και να χειρίζονται το φώς του ηλίου (κυρίως στον νότο). Είναι φανερό ότι τα κτίσματα συγκεντρώνονται κατά μήκος των δρόμων οι οποίοι όμως πιθανόν να δημιουργήθηκαν μεταγενέστερα. Με τη χάραξη του κεντρικού δρόμου ο οικισμός άρχισε να εξαπλώνεται παράλληλα προς αυτόν και προς την κεντρική πλατεία, όπου εντοπίζουμε και πολλά από τα πιο καινούργια σπίτια της περιοχής. Θα χαρακτηρίζαμε λοιπόν την εξέλιξη ως «γραμμική».

Η φυσιογνωμία του οικισμού, έχει επηρεαστεί σημαντικά απο το φαινόμενο της αστικοποιήσης. Πλέον τα περισσότερα κτίσματα είναι εξοχικές κατοικίες, ενώ οι μόνιμοι κάτοικοι είναι σημαντικα λιγότεροι.Ταυτόχρονα, η ενίσχυση του ρόλου της πλατείας, άλλαξε τα δεδομένα και την κίνηση της δραστηριότητας στον οικισμό, καθώς πλέον η πλατεία αποτελεί τον πυρήνα του οικισμόυ και ο δρόμος Κοζάνης-Ιωαννίνων την κεντρική αρτηρία του Πενταλόφου. Ταυτόχρονα το κλίμα έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της εικόνας του οικισμού. Καθώς, ο Πεντάλοφος βρίσκεται ορεινά, είναι αρκετά εξοικειωμένος με τις έντονες χιονοπτώσεις, στοιχείο που καθόρισε την κλίση των στεγών. Επιπλέον, τα κύρια υλικά που χρησιμοποιήθηκαν απο τους παλαιότερους χρόνους για την οικοδόμησή του, αντούνταν απο το άμεσο περιβάλλον.

Τη μονάδα σύνθεσης των κτηρίων αποτελεί ένας καθαρός ορθογώνιος όγκος με αναλογίες του ορθογωνίου της κάτοψης 1/2 , ο οποίος τοποθετείται με τον μεγάλο του άξονα κάθετα προς τις ισοϋψείς καμπύλες του εδάφους, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται λόγω της κλίσης από τη μία πλευρά τριώροφος και από την άλλη μονώροφος. Η εμμονή σ’ αυτό το μονοσήμαντο σχήμα του καθαρού ορθογωνίου αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του οικισμού. Σύμφωνα με τα κτήρια αποτύπωσής μας διαπιστώσαμε πως ο κυρίαρχος τύπος κτηρίου είναι αυτός του στενομέτωπου ορθογωνικού τρίχωρου είτε με εξώστη είτε με χαγιάτι. Παρόλα αυτά παρατηρήθηκαν τόσο τυπολογίες όπως σχήματος Γ όσο και πιο σύνθετες και περίπλοκες που φαίνεται να έχουν ένα κύριο όγκο και μεταγενέστερες προσθήκες. Ακόμα, η κατοικία μπορεί να είναι μονόχωρη αλλά και να χωρίζεται σε παραπάνω χώρους, πιθανότατα μέχρι τέσσερις βάση των κτηρίων αποτύπωσης. Επίσης, τα περισσότερα κτήρια είναι διώροφα, ενώ υπάρχουν και τριώροφα, σπάνια τετραώροφα. Ένας διαφορετικός τύπος κτηρίου που παρατηρήσαμε αποτελούν τα αδερφομοίρια, δηλαδή δύο κτήρια που εφάπτονται σε κοινό τοίχο και στεγάζουν δύο κατοικίες.Όλες οι κατοικίες διαθέτουν ημιυπόγειο, το κατώι που εξυπηρετούσε κυρίως στην αποθήκευση αγαθών και την φύλαξη ζωών, ενώ οι υπόλοποι όροφοι αποτελούνται από τους χώρους διημέρευσης, με την σάλα στην μέση και τους υπόλοιπους χώρους να διαρθρώνονται γύρω της.

Ως προς το οικοδομικό σύστημα που επικρατεί στον οικισμό υπάρχουν χαρακτηριστικά που συναντώνται στο γενικό δομικό σύστημα της Μακεδονίας. Οι κατασκευές του Πενταλόφου είναι κυρίως λίθινες και ενισχύονται με ξυλοδεσίες απο τοπίκό ξύλο καστανιάς. Ο φέρων οργανισμός είναι λίθινος, με εξαίρεση τα νεότερα κτίσματα, τα οποία συνδυάζουν και άλλα χυτά υλικά όπως το σκυρόδεμα. Επιπλέον, η πέτρα στο μεγαλύτερο μέρος  του οικισμού είναι ημιλάξευτη. Κυρίαρχες εξωτερικές τοιχοποιίες είναι η αργολιθοδομή και η ημιλαξευτή λιθοδομή με τις παραλλαγές τους, όπως το ισόδομο σύστημα στις ημιλαξευτές λιθοδομές. Το συνδετικό κονίαμα φαίνεται να διαφέρει σε κάποια κτήρια καθώς σε κάποια πρόκειται για ασβεστοκονίαμα. Οι στέγες τύπου ζευκτού που συναντάμε στον Πεντάλοφο, κατασκευάζονται εξ΄ολοκλήρου απο ξύλο και ακατέργαστους κορμούς απο την διαθέσιμη ξυλεία της περιοχής. Η τελική επικάλυψη της στέγης παρατηρείται να είναι κυρίως απο κεραμίδια, τα οποία αλληλοεπικαλύπτονται και τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλλο ελεύθερα ή με συνδετικό κονίαμα απο λάσπη. Σε ορισμένα παραδείγματα πετύχαινουμε και σχιστόπλακες που εξάγονταν απο τα λατομεία άλλων περιοχών κοντά στο χωριό. 

Η αίσθηση που αφήνει ο οικισμός είναι μια εξάπλωση και μια ζωτική κατοίκιση πάνω στον λόφο του. Ο δομημένος χώρος έρχεται να συνδιαλλαγεί με το φυσικό τοπίο, και να αγκαλιάσει το πράσινο της περιοχής. Αν και οι προσθήκες, αλλά και οι αλλοιώσεις του χαρακτήρα των κτισμάτων είναι αρκετές, δεν παύει κανείς να αντιλαμβάνεται τον ξεχωριστό και γλυκό χαρακτήρα του Πενταλόφου, ενός οικισμού με προσωπικότητα και χάρη.