Βίτσα

Η  πρώτη αναφορά στο χωριό της Βίτσας γίνεται το έτος 1319 μ.Χ. σε βυζαντινό Χρυσόβουλο του Ανδρόνικου   Παλαιολόγου του Πρεσβύτερου, με το όνομα Βεΐτσα. Στα χρόνια του Δεσποτάτου, το 1361, η Βίτσα  με Χρυσόβουλο του Συμεών Ουρέση Παλαιολόγου, αναφέρεται με το όνομα Βεζήτσα και παραχωρείται μαζ με άλλες περιοχές της Ηπείρου (Άνω και Κάτω Σουδενά και το Τσερβάρι) από τον ηγεμόνα Ουρέση σαν τιμάριο στον Δούκα Ιωάννη Τσάφα Ορσίνη. 

Στο «Χρονικό της Βοτσάς» σε κατάστιχο του ομώνυμου Ζαγορίσιου Μοναστηρίου, η Βεϊτσα μαζί με δεκατέσσερα άλλα χωριά του Ζαγορίου αναφέρεται ότι υπογράφει το 1430 το Βοϊνικό, δηλαδή συνθηκολόγηση, με τον σουλτανικό αντιπρόσωπο Σινάν Πασά.Τεκμήριο για την ύπαρξη και κατοίκηση της περιοχής κατά την αρχαιότητα αποτελεί ο αρχαιολογικός χώρος της Βίτσας, που βρίσκεται στις παρυφές του χωριού και όπου ανακαλύφθηκε οικισμός του 9ου αιώνα π.Χ. με πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα. Οι Μολοσσοί, μακεδονικό φύλο από την περιοχη της Ελίμειας (μέσος ρους του ποταμού Αλιάκμονα), επικράτησαν και εγκαταστάθηκαν στην κεντρική Ήπειρο ιδρύοντας το βασίλειο των Μολοσσώ με πολιτικο και θρησκευτικό κέντρο το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων και έδρα την Πασσαρώνα. Κύρια βιοποριστική ασχολία τους ήταν η νομαδική κτηνοτροφία, ενώ οι κτερισμένοι τάφοι του 8ου αιώνα π.Χ. και των κλασικών χρόνων με τα εισηγμένα ακριβά χάλκινα σκεύη και τα σπάνια νομίσματα, μαρτυρούν ευμάρεια.

Έτσι, με το πέρασμα των χρόνων, η Βεζήτσα και η Βετζίτζα ή Βεζίτσα, η Βεϊτζα και η Βεϊτσα, η Βείτζαις, η Βίτζα και η Βείτζα καταλήγουν στην Βήτσα, Βείτσα και  Βίτσα του σύγχρονου καιρού.Η Βίτσα, διαιρεμένη σε τρεις μαχαλάδες κατέχει τη σημερινή της θέση από τον 14ο αιώνα. Τα χωριά Βίτσα και Μονοδέντρι αποτελούσαν μία κοινότητα με τρείς μαχαλάδες: Μαναδέντρι (Άνω Μαχαλάς), Άνω και Κάτω Βίτσα (Μεσιός και Κάτω Μαχαλάς αντίστοιχα).

Πριν τον 18ο αιώνα οι τρείς μαχαλάδες, όπως είχε επικρατήσει η Βεζίτσα, έπαιρναν το όνομά τους ανάλογα με τον Άγιο της Εκκλησίας του χωριού. Έτσι, το μεν Μονοδέντρι  λεγόταν  Άγιο Γεώργιος Μαχαλάς, η Άνω Βίτσα , Άγιος Νικόλαος Μαχαλάς και η Κάτω Βίτσα, Παναγία Μαχαλάς. Μέχρι το 1763 τα τρία χωριά ήταν ένα, με κοινό προεστό, τακτικές συνελεύσεις  και συμμετείχαν στο «Κοινό των Ζαγορισίων».
Μετά το 1820 η μία κοινότητα έγινε δύο: Μονοδενδρίου και Βίτσας. Στη Βίτσα συμπτύχθηκαν και άλλα διαλυθέντα χωριουδάκια. Ο Άγιος Ιωάννης (Κορνήσια), ο Άγιος Νικόλαος (Λιβαδάκια) κι ο Άγιος Αθανάσιος.

[Πηγές - Βιβλιογραφία]

Ταλιάνης Δημήτρης, "Βίτσα/Ζαγόρι", Εκδόσεις Τοπίο, 2004

Μακρής Ευριπίδης, "ΤΑ ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ: Ιστορική Αναδρομή - Τουριστική Περιήγηση", Ιωάννινα, 1996

Σακελλαρίου Μ.Β., "Ήπειρος 4000 Χρόνια Ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού" , Συλλογικός τόμος, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 1997

Μπαλοδήμου Μαρία, "Δίλοφο Κεντρικού Ζαγορίου. Ο οικισμός, η αρχιτεκτονική του και η εξέλιξή του", Αθήνα, Ιούνιος 2013