Ζαγόρι

Το Ζαγόρι ή Ζαγοροχώρια αποτελεί οικιστικό σύνολο 46 χωριών, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στους πρόποδες της Πίνδου και οριοθετούνται από τον ποταμό Αώο, το όρος Μιτσικέλι, και τους δρόμους Ιωαννίνων- Μετσόβου και Ιωαννίνων-Κόνιτσας. Παρότι ο αριθμός των χωριών μεταβάλλεται τα γεωγραφικά όρια παραμένουν σχεδόν ίδια στο πέρασμα των χρόνων.

Η λέξη «Ζαγόρι» κατά τον Ι.Λαμπρίδη είναι Σλαβικής προέλευσης και έχει δύο συνθετικά, την πρόθεση «ζα» που σημαίνει «πίσω» και το ουσιαστικό «γκόρι» που σημαίνει «βουνό». Ο Π. Αραβαντινός όμως, αναφέρει ότι διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις για την Σλαβική προέλευση της λέξης και ότι ενδέχεται να είναι Ελληνική η ρίζα της από παράφραση της λέξης «ζυγόρειον» ή «ζυγόρεια», η οποία προέρχεται από την ονομασία της κορυφής του όρους Λάκμωνα στην οροσειρά της Πίνδου που λεγόταν «Ζυγός». Από αρχαιολογικές ανασκαφές στην Βίτσα και το Σκαμνέλι έχουν ανακαλυφθεί κτηνοτροφικοί οικισμοί προ του 5ου αι. π.Χ.. Στα ιστορικά κείμενα διαβάζουμε ότι, τα πρώτα φύλα που κατοίκησαν στην Ήπειρο κατά τους προϊστορικούς χρόνους, ήταν οι Πελασγοί. Στη συνέχεια κατακτήθηκε από τους Μολοσσούς, τους Μακεδόνες, τους Ρωμαίους και τους Σλάβους τον 6οαι. Η περιοχή κατοικείται συνεχώς και το 1204 περιλαμβάνεται στο Δεσποτάτο της Ηπείρου.

Η γραπτή ιστορία ξεκινάει από τα μέσα του 14ου αιώνα, όπου για πρώτη φορά γίνεται αναφορά για την ύπαρξη οικισμών το 1319 σε ένα Χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β', ενώ με την κατάκτηση της Ηπείρου από τους Οθωμανούς το 1430, αρχίζει ουσιαστικά η τεκμηριωμένη ιστορία του Ζαγορίου. Σταθμός στην μελέτη των οικισμών στο Ζαγόρι αποτελεί το έτος 1431. Οι Οθωμανοί δεν κατάφεραν ποτέ να εγκατασταθούν στο Ζαγόρι, όπως έγινε στην υπόλοιπη Ήπειρο, (τα βουνά ήταν φυσικό οχυρό) οπότε υπεγράφη μια συνθήκη μεταξύ Ζαγορισίων και Οθωμανών, η «Συνθήκη του Βοϊνίκου». Την συνθήκη αυτή υπέγραψαν εκπρόσωποι Ζαγοροχωρίων από το κεντρικό και ανατολικό Ζαγόρι, στην οποία συμφώνησαν ότι αντί φόρου θα στέλνουν κάθε χρόνο στην Κωνσταντινούπολη έναν αριθμό αντρών ,ανάλογα με τον πληθυσμό του κάθε χωριού, οι οποίοι θα υπηρετούσαν ως ιπποκόμοι τον στρατό του Σουλτάνου για 1-2 μήνες και σε αντάλλαγμα οι Ζαγορίσιοι θα έπαιρναν εμπορικά, θρησκευτικά, και άλλα προνόμια. Από τον 16ο έως τον 18ο αι. παρατηρούνται οι μεγαλύτερες οικιστικές μεταβολές στο Ζαγόρι.  Από οθωμανικές πηγές διαβάζουμε ότι το 1564 τα Ζαγοροχώρια ήταν 58, το 1678 ήταν 60 και τον 18ο αι. έγιναν 46. Πολλά χωριά διαλύθηκαν λόγω λειψυδρίας, κατολισθήσεων και επιδημιών πανώλης και οι εναπομείναντες κάτοικοι ενσωματώθηκαν στα υπόλοιπα. Μέχρι το 1600 περίπου, οι κάτοικοι είχαν ως ενασχόληση την κτηνοτροφία και την λιγοστή καλλιέργεια της γης. Τα δεδομένα όμως αλλάζουν με την έναρξη των ταξιδιών και των εμπορικών συναλλαγών, αρχικά με τα Βαλκάνια και την Κωνσταντινούπολη και μετέπειτα με πιο μακρινούς προορισμούς. Η οικονομική κατάσταση βελτιώνεται οπότε τα παλιά σπίτια αντικαθίστανται με νέα μεγαλύτερα και καλύτερης κατασκευής.

[Πηγές - Βιβλιογραφία]

Μπαλοδήμου Μαρία, "Δίλοφο Κεντρικού Ζαγορίου. Ο οικισμός, η αρχιτεκτονική του και η εξέλιξή του", Αθήνα, Ιούνιος 2013