Ιστορικά Στοιχεία

Περίπου το 2000 π.Χ., σε όλη σχεδόν την Ήπειρο, εγκαταστάθηκαν οι Θεσποτοί. Ύστερα από τον 14ο ή τον 13ο αιώνα π.Χ., στην Πίνδο και στον χώρο του σημερινού νομού Ιωαννίνων, εγκαταστάθηκαν οι Μολοσσοί, προερχόμενοι από την Πιερία. Την εποχή του Πύρρου (297-272 π.Χ.) κτίστηκαν τα κάστρα της Κόνιτσας. Το 168 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέστρεψαν 70 πόλεις της Ηπείρου. Έκτοτε, στις ορεινές διόδους, οργανώθηκαν ένοπλα φυλάκια.

     Η Παλαιά Ήπειρος ανεξαρτητοποιήθηκε έπειτα από την άλωση της Πόλης από τους Λατίνους σταυροφόρους (1204 μ.Χ.). Από το 1215 μ.Χ. η ηγεμονία της μετασχηματίστηκε και αποτέλεσε την αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης, αλλά από το 1246 μ.Χ. περιορίστηκε στα αρχικά της περίπου σύνορα και ονομάσθηκε Δεσποτάτο της Ηπέιρου. Κατά τα έτη 1313-1345 μ.Χ., οι Βυζαντινοί επανάκτησαν την περιοχή της σημερινής επαρχίας της Κόνιτσας. Έκτοτε, με την θέληση των Σέρβων κατακτητών και του Κατακουζηνού, ομάδες Αλβανών, με ηγέτες τους φυλάρχους τους, μετακινήθηκαν από τα βόρεια, εγκαταστάθηκαν στην Κολώνια και από εκεί λεηλατούσαν τις γειτονικές περιοχές. Από το 1389 μ.Χ. το δεσποτάτο διατελούσε ουσιαστικά υπό την προστασία των Τούρκων. Η Κόνιτσα κατακτήθηκε από τους Τούρκους το 1417 μ.Χ., και υπήρξε έδρα διοικητικού τμήματος.

     Από το 1550 μ.Χ. και έπειτα, οι αγρότες στην Ήπειρο και γενικότερα στα Βαλκάνια ένιωθαν ανασφάλεια για τα περιουσιακά στοιχεία τους και  για την ζωή τους, διότι μονίμως ή κατά περιόδους κινδύνευαν από τα εξής ενδεχόμενα περιστατικά: α) αυθαιρεσίες και αντιμαχίες των σπαχήδων, των μουλτεζίμηδων και των άλλων τοπαρχών, β) λεηλασίες που ενεργούσαν τα διερχόμενα στρατεύματα για να καλύψουν τις ανάγκες συντήρησης τους ή για να καταστείλουν εξεγέρσεις των ραγιάδων ή για να φοβίσουν τους χριστιανούς και έτσι να αποτρέψουν την συνεργασία τους με τους Ρώσους, γ) επιδρομές από ομάδες ανεξέλεγκτων ληστών, οι οποίες ήταν πολυάριθμες, ιδίως τον 17ο αιώνα και εφεξής.

Επειδή το κράτος αδυνατούσε ή αδιαφορούσε να προστατέψει τους ραγιάδες έναντι των άνω κινδύνων, διαμορφώθηκε στην πράξη και εφαρμόστηκε ευρύτατα το εξής σύστημα «προστασίας». Το χωριό συμφωνούσε με κάποιο ισχυρό πρόσωπο του τόπου, το οποίο ήταν συνήθως σπαχής ή μουλτεζίμης και λεγόταν αγάς, ότι ο αγάς με τους φρουρούς του θα προστατεύει το χωριό από τις αρπαγές και από άλλες αυθαιρεσίες που θα επιχειρούν τρίτοι και θα λάμβανε ορισμένη αμοιβή σε χρήμα ή σε είδος.

    Η Μόλιστα δεν πιέστηκε να υποβληθεί σε «προστασία» επειδή στην περιοχή υπήρχε δερβένι. Δερβένι λέγεται σήμερα η περιοχή του Γαναδιού «περί τον δημόσιον δρόμον», και υποδηλώνει ότι η περιοχή αυτή φυλασσόταν από φρουρούς προς προστασία των διαβατών, των εμπορευμάτων τους και των ζώων τους έναντι των ληστών, επειδή εκεί ο δημόσιος δρόμος περνούσε από κλεισούρα (ανάμεσα από κοντινά υψώματα), γεφύρι και χάνι (πανδοχείο) και καθιστούσε την περιοχή επιρρεπή σε ληστείες και την ανάγκη για προστασία της πιο επιτακτική.

    Το δερβένι της Μόλιστας ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα, αν όχι νωρίτερα, και υπαγόταν στο αρματολίκι Γρεβενών, Ανασελίτσας και Κόνιτσας. Όσοι από τους Μολιστινούς το φρουρούσαν δικαιούνταν να εισπράττουν διόδια, γεγονός που τους απέφερε οικονομικό όφελος.  Έτσι ένας από τους φρουρούς αυτούς, μπόρεσε το 1740 να κτίσει στο Γαναδιό για την οικογένεια του το μεγάλο σπίτι που σήμερα λέγεται «Παπαγιαννάδικο». Θεωρείται από τα παλαιότερα σωζόμενα κτίσματα στην επαρχία της Κόνιτσας. Το κτήριο κατασκευάστηκε για να κατοικήσουν στα 4 διαμερίσματα του ισάριθμες οικογένειες, οι οποίες ήταν χριστιανικές, διότι στο αγκωνάρι του νότιου τοίχου και σε πέτρα της αυλόπορτας του η χρονολογία κατασκευής του (1740) αναγράφεται δίπλα από ένα σταυρό. Στο ισόγειο και στον επάνω όροφο κάθε διαμερίσματος υπήρχαν χώροι κατοικίας ενώ στα υπόγεια υπήρχαν αποθήκες και στάβλοι. Σήμερα δυστυχώς είναι μισοπεσμένο.

Αξίζει να σημειωθεί πως η Μόλιστα, δε βρισκόταν πάντοτε στη θέση όπου είναι σήμερα. Η αρχική της θέση ήταν απέναντι από τον ποταμό Γοργοπόταμο. Σύμφωνα με μια τοπική παράδοση, οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού ήταν εγκατεστημένοι στην αγροτική περιοχή του Λειβαδιού (αγροτική περιοχή μερικά χιλιόμετρα βορειοανατολικά του σημερινού χωριού) σε αραιοκατοικημένες μικρές γειτονιές περικυκλωμένες από αγρούς, στους πρόποδες της Γύφτισσας.  Η περιοχή αυτή ονομαζόταν «Σουπόστιανη». Η Σουπόστιανη ερημώθηκε  το 1667-69, πιθανόν λόγω επιδημίας πανώλης και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν νοτιότερα και να χωριστούν σε τρεις οικισμού;, στο Γαναδιό, στη Μεσαριά και στο Μοναστήρι (Μποτσιφάρι).

Από τον 17ο αιώνα τουλάχιστον, πολλές περιοχές της Ηπείρου ήταν αυτόνομες ή ημιαυτόνομες. Κάθε πόλη ή χωριό είχε έναν προεστό, ο οποίος ήταν έμμισθος και μεριμνούσε για την κατανομή και την είσπραξη των φόρων που αναλογούσαν στους κατοίκους, για την δανειοδότηση της κοινότητας, για την επίλυση των ιδιωτικών νομικών διενέξεων των κατοίκων και για άλλα κοινά ζητήματα. Εκπροσωπούσε την κοινότητα, διαχειριζόταν τα οικονομικά της και φρόντιζε για τη δημόσια τάξη. Κατά την παράδοση στην τοποθεσία Καπηλιό της Μόλιστας, που είναι κομβική για τα γύρω χωριά, από τον 17ο αιώνα μέχρι το 1750 περίπου, συγκεντρώνονταν οι προεστοί των γύρω χωριών και συζητούσαν για κοινά ζητήματα.

Την περίοδο 1750-1800 οι ομάδες ληστών αυξήθηκαν κατά πολύ, λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου, αλλά και της παρακμής της αυτοκρατορίας και της αδυναμίας της να τις υποτάξει. Οι ληστές άρπαζαν χρήματα, εμπορεύματα, γεωργικά προϊόντα, ζώα κ.λ.π., απαιτούσαν λύτρα για να απελευθερώσουν τα πρόσωπα που είχαν απαγάγει και κατέστρεφαν τα σπίτια και τα χωριά εκείνων που αντιστέκονταν. Μετά το 1880 σταμάτησαν οι επιδρομές ληστών στη Μόλιστα, λόγω της σθεναρής αντίστασης των κατοίκων.

ΠΗΓΕΣ

Γκούτος, Χ. 2003. “Η επαρχία της Κόνιτσας και η Μόλιστα επί Τουρκοκρατίας”, Αθήνα

Γκούτος, Χ. 1983. “Μολιστινά”, Αθήνα

Δημητριάδης, Ε. 1974. “Η Μόλιστα της Ηπείρου”, Θεσσαλονίκη