Επισήμανση επικρατέστερων τύπων

Όπως και στα υπόλοιπα χωριά της Κόνιτσας έτσι και στο Γαναδιό διακρίνουμε δύο αντιπροσωπευτικούς τύπους: τα νοικοκυρόσπιτα και τα αρχοντόσπιτα. Παρά το γεγονός ότι έχουν ορισμένες διαφορές μεταξύ τους εξαιτίας της διαφορετικής κοινωνικής τάξης στην οποία ανήκαν οι ιδιοκτήτες τους, έχουν ακόμα περισσότερες ομοιότητες όσον αφορά τον τρόπο κατασκευής και τα μορφολογικά τους στοιχεία.

Από παλαιότερα υποστηρίζεται ότι τόσο τα νοικοκυρόσπιτα όσο και τα αρχοντόσπιτα είχαν για πρότυπο λειτουργίας της κάτοψής τους, το λαϊκό παραδοσιακό ηπειρωτικό σπίτι. Το λαικό σπίτι στην Ήπειρο αποτελούνταν συνήθως από δύο ορόφους, το “ανώγι” ή “ανώι” και το “κατώγι” ή “κατώι”. Στον κάτω όροφο βρίσκονταν οι αποθήκες και ο χώρος για τα ζώα, ενώ στο ανώγι υπήρχε μικρό προστώο, ο ηλιακός (συχνά διαμορφωμένος ως 'οντάς') και δύο δωμάτια για κατοικία. Κατά την επίσκεψη μας διαπιστώσαμε ότι ορισμένα αν και λιγοστά κτήρια, διατηρούν ακόμα αυτή την τυπική διάταξη αν και στις περισσότερες περιπτώσεις διατηρείται μόνο η διάταξη των χώρων και όχι οι χρήσεις.

Ο απλούστερος τύπος του λαϊκού νοικοκυρόσπιτου στο Γαναδιό τότε ήταν  ο ορθογώνιος με το μακρύ τμήμα της κάτοψής του συνήθως γυρισμένο προς το υποτυπώδες οδικό δίκτυο. Έτσι όπως έμπαινε κανείς από την αυλόπορτα, η οποία ήταν το μορφολογικό στοιχείο του σπιτιού που άνηκε στο δρόμο, έβρισκε την πλακόστρωτη αυλή με τα βοηθητικά παραρτήματα του σπιτιού όπως φούρνο, υπόστεγο “χαλέ” (αποχωρητήριο) και σε μερικά το ”καζαναριό”. Η αυλόπορτα συνήθως είχε ευθύγραμμο, ξύλινο υπέρθυρο, όπου στηριζόταν η δίρριχτη στέγη από σχιστόπλακες. Σήμερα συναντάμε αυτή την τυπολογία σε ορισμένα σπίτια του χωριού. Οι βοηθητικοί χώροι βέβαια δεν χρησιμοποιούνται πλέον στις περισσότερες περιπτώσεις.

Σήμερα το κλασσικό νοικοκυρόσπιτο μπορεί να είναι κάτοψης ορθογωνικής, τετράγωνης και σε ελάχιστες περιπτώσεις κάτοψης Γ. Αναπτύσσεται σπανιότερα σε έναν ή πιο συχνά σε δύο ορόφους.

Το κλασικό αρχοντόσπιτο από την άλλη μπορεί να είναι κάτοψης ορθογωνικής, κάτοψης Γ ή σύνθετης κάτοψης όπως π.χ κάτοψης σχήματος Γ με προεξοχή στην εσωτερική γωνία (δωμάτιο), κάτοψης Π κ.λ.π. Αναπτύσσεται σε δύο οι τρεις ορόφους και τα χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν από ένα απλό νοικοκυρόσπιτο είναι εκτός από το μέγεθός του, τα ψηλά ταβάνια του, η πιο προσεκτική του κατασκευή και ορισμένα επιμέρους μορφολογικά στοιχεία.

Γενικά θα λέγαμε ότι ο τύπος που επικρατεί περισσότερο στο χωριό είναι όγκοι πέτρινοι με ξύλινα στοιχεία, ορθογωνικής ή Γ κάτοψης, με φρουριακό χαρακτήρα και μικρά ανοίγματα σε τυχαίες θέσεις.

πηγή: Δημητριάδης, Ε. 1974. “Η Μόλιστα της Ηπείρου”, Θεσσαλονίκη