Τοπόσημα

Η Σαντορίνη έχει πάνω απο 500 εκκλησίες, μεγάλες και μικρές, χτιστές ή υπόσκαφες. Δεν θα μπορούσαν να είναι λιγότερες σε μια κοινωνία ναυτική. Εκείνοι που έμεναν πίσω διατηρούσαν φλογερή την πίστη τους στον Θεό και τους Αγίους και έταζαν ακόμα και να χτίσουν μια εκκλησία, προκειμένου να ξαναδούν γερό τον άνθρωπο τους Γι’αυτό και οι πιο πολλές είναι ιδιωτικές. Περνάνε συνήθως από τον πα΄τερα στον γιό ή την κόρη οι οποίοι αναλαμβάνουν την υποχρέωση να την φροντίσουν, να την επισκευάζουν, να τη στολίζουν να ετοιμάζουν τα πανηγύρια και οπωσδήποτε να την παραδώσουν στα παιδιά τους.

ΠΛΑΤΣΙΑΝΗ:

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Πλατσανής είναι αφιερωμένος στον Ακάθιστο Ύμνο της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Αρχικά ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Πλατσανής ήταν κτισμένος στην άκρη του χωριού μέσα στο κάστρο, εκεί που σήμερα όλοι οι επισκέπτες της Σαντορίνης μαζεύονται καθημερινά για να απολαύσουν το καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα της Οίας. Με τον καταστροφικό σεισμό όμως της 9ης Ιουλίου 1956 μ.Χ. ο Ναός γκρεμίστηκε και επειδή το έδαφος στο σημείο αυτό δεν είναι σταθερό η εκκλησία ξανακτίστηκε στο κέντρο του χωριού.
Η παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται στο τέμπλο βρέθηκε στη θάλασσα. Κάποιος ψαράς την ώρα που ψάρευε είδε καταμεσής στο πέλαγος ένα φως που έμοιαζε με αναμένο καντήλι. Πηγαίνοντας κοντά είδε την εικόνα της Παναγίας η οποία όμως όσο την πλησίαζε απομακρυνόταν. Τότε ειδοποίησε τους ιερείς και τους 
κατοίκους του χωριού οι οποίοι με δεήσεις και παρακλήσεις, με θυμιάματα και λαμπάδες κατέβηκαν στον αιγιαλό και με ευλάβεια μεγάλη μετέφεραν την εικόνα σε εκκλησία του χωριού. Την άλλη μέρα όταν πήγε να ανάψει τα καντήλια ο ιερέας δεν βρήκε στο Ναό τη νεοφανή εικόνα. Ύστερα από έρευνες αρκετών ωρών η εικόνα βρέθηκε στα τείχη του κάστρου απ’ όπου μεταφέρθηκε πάλι στο Ναό. Αλλά και πάλι την επόμενη μέρα οι κάτοικοι τη βρήκαν στο κάστρο, τη μετέφεραν ξανά στο Ναό και έτσι ακολούθησε πολλές φορές η μεταφορά μέχρι που οι κάτοικοι αποφάσισαν να συνεισφέρουν όλοι για να κτιστεί η εκκλησία στο μέρος όπου η ίδια η Παναγία είχε διαλέξει για να βλέπει τις θάλασσες από όπου είχε έρθει και για να ευλογεί τα ιστιοφόρα που ξεκινούσαν να φύγουν για τα μακρινά τους ταξίδια. Το όνομα «Πλατσανή» της το έδωσαν από το θόρυβο «πλατς - πλατς» που έκαναν τα κύματα όταν κτυπούσαν την εικόνα στη θάλασσα όπου βρέθηκε.
Όλα τα Ιερά σκεύη είναι αφιερώματα ευσεβών Οιατών, κυρίως ναυτικών, για να τους προστατεύει στα ταξίδια τους. Τα περισσότερα από αυτά προέρχονται από την Ορθόδοξη Ρωσία, όπου με τα ιστιοφόρα τους μετέφεραν το φημισμένο κρασί της Σαντορίνης. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο. Υπάρχει πάνω σ’ αυτό η χρονολογία 1820 μ.Χ. η οποία όμως είναι πιθανόν η χρονολογία επιχρύσωσής του, γιατί η κατασκευή του τοποθετείται από τους ειδικούς πολύ παλαιότερα. Η Αγιογράφηση του ναού έγινε σε τρία στάδια από Θηραίους αγιογράφους.

ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ:

Η Αγία Αικατερίνα χτίσθηκε στις αρχές του 1600, αποτελεί δε σήμερα μαζί με τα ερείπια του Κάστρου Απανωμεριάς ή Αγίου Νικολάου, όπως λεγόταν τότε η Οία, το πιο παλιό Μνημείο της Οίας. Σήμερα, 400 χρόνια μετά, στέκει ολόρθα χωρίς ζημιές, αντιστεκόμενη στους διαχρονικούς καταστροφικούς σεισμούς του νησιού και τις φθορές του χρόνου.
Κύρια χαρακτηριστικά της ιστορικότητας του ναού, σύμφωνα και με το βιβλίο του Γιώργου Ανωμερίτη “Αγία Αικατερίνα Οίας, ένας άτρωτος πατριαρχικός σταυροπηγιακός ναός” (Εκδόσεις ΜΙΛΗΤΟΣ 2011) πρέπει να θεωρηθούν:
α) Η έκδοση τεσσάρων πατριαρχικών σιγιλλίων από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως από το 1641 και μετά με τα οποία αναγορεύθηκε ο ναός “σταυροπηγιακός και πατριαρχικός”.  Δύο από τα σιγίλλια αυτά θεωρούνται ιδιαίτερης θεολογικής σημασίας, γιατί πραγματεύονται το θέμα της “αρρενογονίας” κατά τη διαδοχή των κτητόρων ενός ναού ή ενός μοναστηριού.
β) Η ανακάλυψη δεκαεπτά (17) φορητών εικόνων στο τέμπλο του ναού, έργα του αγιογράφου Χριστόδουλου Καλέργη, γεγονός που καθιστά το ναό ένα “Μουσείο Καλέργη”, αφού σε κανέναν άλλο ναό δεν υπάρχουν μαζεμένα τόσα πολλά έργα εικόνων του Μυκονιάτη ζωγράφου.
γ) Η μεγάλη εικόνα της Αγίας Αικατερίνας, η οποία αποτελεί μια σπάνια εικόνα Ναΐφ τέχνης, ζωγραφισμένη από τον Σαντορινιό ζωγράφο Εμμανουήλ Γουλιέλμο Βαρβαρήγο, ο οποίος είχε σπουδάσει ζωγραφική στο Παρίσι (1880).
δ) Το αυθεντικό σιγίλλιο με μολύβδινη σφραγίδα του 1764 του Πατριάρχη Σαμουήλ Χατζερή (1763-1768)
ε) Το ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο τέμπλο με τον Εσταυρωμένο, εξαιρετικής τέχνης, από τα ωραιότερα των Κυκλάδων.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ:

-Αγία Κυριακή(κέντρο Οίας)
-Σταυρός(βουνό Οίας)
-Προφήτης Ηλίας(βουνό Οίας)
-Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος(κέντρο Οίας)
-Άγιος Αρτέμης(κέντρο Οίας)
-Άγιος Σπυρίδωνας(κέντρο Οίας)
-Ανάσταση(κέντρο Οίας)(1750-1900)
-Άγιος Χαράλαμπος(κέντρο Οίας)
-Παναγιά Πλατσανή(1965)
-Άγιος Νικόλαος(Αρμένη)
-Άγιος Νικόλαος(Αμμούδι)
-Παναγιά Μετόχι(κέντρο Οίας)
-Παναγιά Αγίων Πάντων(κέτρο Οίας)
-Άγιος Λευτέρης(κέντρο Οίας)
-Ταξιάρχες(κέντρο Οίας)
-Αγία Τριάδα(κέντρο Οίας)(1750-1900)
-Αγία Παρασκευή(κέντρο Οίας)
-Άγιος Δημήτριος(κέντρο Οίας)
-Άγιοι Εφτά Παίδες(κέντρο Οίας)
-Άγιος Σώζος(κέντρο Οίας)(προ του 1968)
-Άγιος Σάββας(Αμμούδι)
-Αγία Αικατερίνη(κέντρο Οίας)(1750-1900)
-Άγιος Αντώνης(κέντρο Οίας)
-Άγιοι Απόστολοι(κέντρο Οίας)
-Άγιος Νικόλαος ο Περαματάρης(μεταξύ Αρμένης και Αμμουδιού)
Βρίσκεται σε ένα νησάκι που χωρίζεται απο την Οία με ένα μικρό πέρασμα
-Ανάληψη(κέντρο Οίας)
-Άγιος Βασίλης(φανάρι Οίας)
-Άγιοι Απόστολοιφανάρι Οίας)
-Χριστός Ηρώων(κέντρο Οίας)
-Χριστός τα πλαγιά

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ:

Αυτό το ξεχωριστό ναυτικό μουσείο, ένα από τα λιγοστά στο χώρο του Αιγαίου, με την τόσο πλούσια ναυτική ιστορία (σε κάθε νησί μας έπρεπε να υπάρχει και ένα μουσείο της ναυτικής του ιστορίας), βρίσκεται στην Οία.
Με ένα μεγάλο όγκο υλικού προσπαθεί να τεκμηριώσει για τον επισκέπτη τη ναυτική ιστορία της Σαντορίνης, ειδικά κατά τη διάρκεια της μεγάλης ακμής της τον 19ο αιώνα που τα Σαντορινιά ιστιοφόρα διέσχιζαν όλη την ανατολική Μεσόγειο από τη Μαύρη θάλασσα μέχρι την Αίγυπτο, μεταφέροντας είτε θηραική γη για τις ανάγκες της διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ, είτε Visanto, το ξακουστό Σαντορινιό κρασί που για πολλά χρόνια χρησιμοποιούσαν οι ορθόδοξες εκκλησίες της Ρώσικης αυτοκρατορίας για τη Θεία Μετάληψη.
Τα ιστιοφόρα, οι καπετάνιοι και τα πληρώματα της Σαντορίνης, ξεφόρτωναν το φορτίο τους και επέστρεφαν φέρνοντας κάθε είδους πολύτιμα εμπόρευματα μα το σημαντικότερο επέστρεφαν φέρνοντας εμπειρίες και πλούτο στο νησί. Ακόμη μερικές φορές επέστρεφαν φέρνοντας προιόντα όπως το άνυδρο ντοματάκι που βρήκε στο μικροκλίμα της Σαντορίνης τις ιδανικές συνθήκες για να αναπτυχθεί και δημιούργησε για πολλές δεκαετίες ένα καινούργιο κύκλο εμπορικής ανάπτυξης και ευμάρειας με το ντοματοπελτέ τύπου Σαντορίνης, για το νησί και τους κατοίκους του.
Ένας ναυτικός ο ο καπετάνιος Αντώνης Δακορώνιας το 1951 είχε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία του Ναυτικού Μουσείου. Σήμερα το μουσείο στεγάζεται σε ένα θαυμάσια διατηρημένο παραδοσιακό καπετανόσπιτο της Σαντορίνης του 19ου αιώνα δωρεά της Οιάτισσας Ντίνας Μανωλέσσου Μπιρμπίλη. Στα εκθέματα του το μουσείο περιλαμβάνει ακρόπρωρα, άγκυρες, και διάφορα μικροαντικείμενα καθημερινής χρήσης στα ιστιοφόρα του τότε. Σκάλιστες ναυτικές κασέλες, εξάντες, μοντέλα και υδατογραφίες παλιών και νέων πλοίων, εργαλεία και σχέδια από τους Σαντορινιούς ταρσανάδες , στολές και εργαλεία των τοπικών μαστόρων ναυπηγών. Επίσης παρουσιάζονται σπάνια έγγραφα, βιβλία, χάρτες, ναυλοσύμφωνα, προικοσύμφωνα, διαθήκες ναυτικών και πολλές φωτογραφίες.

TO ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ NΙΚΟΛΑΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΑ:

 Από το καστέλι του Αγίου Νικολάου στην Οία σήμερα σώζεται ένα κομμάτι του γουλά. Πήρε το όνομά του από υπόσκαφη εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο και χτίστηκε γύρω στο 1450. Έχει μια ιδιαίτερα πλούσια ιστορία, αλλά ο σεισμός του 1956, που έκανε μεγάλες καταστροφές σε ολόκληρη την Οία, έπληξε και το καστέλι του Αγίου Νικολάου. Παρ’ όλα αυτά, το σημείο του κάστρου της Οίας, όπως θα ακούσετε να το λένε σήμερα, είναι ίσως το πιο διάσημο σημείο του νησιού. Στους μαυροκόκκινους, μισογκρεμισμένους τοίχους του καταφθάνουν κάθε απόγευμα άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο για να δουν το ηλιοβασίλεμα. Απ’ αυτό, το ίδιο σημείο που οι Σαντορινιοί τριών αιώνων (από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα) έβλεπαν τους πειρατές να πλησιάζουν.

ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ:

Χαρακτηριστικοί στις Κυκλάδες, οι ανεμόμυλοι ήταν το κύριο μέσο για την παραγωγή αλευριού.
Η Σαντορίνη αριθμούσε άλλοτε περί τους 70 ανεμόμυλους! Η έλλειψη τρεχούυμενων νερών απέκλειε άλλωστε τη δημιουργία νερόμυλων, όπως σε άλλα νησιά, βορειότερα. Ομάδες μύλων υπήρχαβ στην Οία, στον Σκάρο και στο Εμπορείο.
Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Στέφανο Νομικό, για την εμφάνιση των ανεμόμυλων στο νησί μπορούμε να συμπεράνουμε με βάση το παράδειγμα των κοντινότερων νησιών του Αιγαίου ότι λειτουργούσαν απο τον 14^ο αιώνα. Άλεθαν κυρίως κριθάρι και λιγότερο σιτάρι- κατα καιρούς και φάβα.
Χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής τους ήταν:
-η ύπαρξη των θόλων, που ήταν άλλωστε στοχείο γενικότερο της οικοδομικής στη Σαντορίνη, που δε συναντάμε σε κανέναν άλλο ελληνικό ανεμόμυλο και δημιουργεί μια αίσθηση άνεσης χώρου.
-ο συνδυασμός μύλων-φούρνων που ήταν ενιαίες επιχειρήσεις και σχημάτιζαν συγκροτήματα που περιλάμβαναν δυο-τρεις φούρνους, την κατοικία της οικογένειας του μυλωνά-φούρναρη, αποθηκευτικούς χώρους, ζυμωτήριο και τη μάντρα για τα ζώα. Ολα τα θολωτά αυτά κτίσματα βρίσκονταν κάτω από τον μύλο για να μην του κόβουν τον αέρα. Αλλα ήταν επιφανειακά και άλλα υπόσκαφα.