Επεμβάσεις

ΒΑΘΜΟΣ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ

Προκειμένου να αποφανθούμε για το βαθμό της αλλοίωσης που έχει υποστεί ο παραδοσιακός χαρακτήρας του οικισμού των Λαγκαδίων, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η μελέτη των επεμβάσεων των επιμέρους κτιρίων του οικισμού. Οι επεμβάσεις αυτές  που πραγματοποιούνται με την πάροδο του χρόνου, καθιστούν τα κτίρια βιώσιμα και ανθεκτικά ενάντια στις καιρικές συνθήκες.

Τα κτίρια του οικισμού  παρουσιάζουν ποικίλες επεμβάσεις άλλοτε συμβατές με το  δομημένο περιβάλλον και άλλοτε ασύμβατες. Λίγες είναι οι περιπτώσεις παλαιών κτιρίων που δεν έχουν υποστεί επεμβάσεις. Ξεχωριστή ενότητα αποτελούν τα νεόκτιστα κτίρια για τα οποία γίνεται λόγος στη συνέχεια.

Οι επεμβάσεις αυτές αφού ομαδοποιηθούν αρχικά σε επιμέρους ενότητες ανάλογα με το εκάστοτε δομικό ή αρχιτεκτονικό στοιχείο που αφορούν, στη συνέχεια θα αξιολογηθούν τόσο ως προς τη ποιότητα όσο και ως προς την αναστρεψιμότητά τους (όπου αυτό θεωρηθεί αναγκαίο). Μέσα από αυτή τη  διαδικασία θα προκύψουν σε ένα πρώτο επίπεδο συμπεράσματα σχετικά με το βαθμό επέμβασης του κάθε κτιρίου (καμία επέμβαση, ήπια, μεγάλη-έντονη). Στόχος μας είναι τελικά η δημιουργία ενός χάρτη που θα αποτυπώνει το σύνολο του οικισμού και στον οποίο θα φαίνεται ποια κτίρια αλλοιώνουν εν τέλει τον παραδοσιακό χαρακτήρα του οικισμού και ποια εντάσσονται αρμονικά στο δομημένο περιβάλλον.

Σημειώνουμε εδώ ότι τα ερειπωμένα κτίσματα δεν αλλοιώνουν τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της περιοχής, αφού διατηρούν, τα παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία και μοτίβα, χωρίς μετατροπές. Ταυτόχρονα όμως, προσδίδουν ενδεχομένως ένα χαρακτήρα εγκατάλειψης στον οικισμό, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις.

ΕΙΔΗ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ

1. ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ
Το μπάζωμα των ανοιγμάτων αποτελεί συχνό φαινόμενο στον οικισμό. Παρ’ όλα αυτά θεωρούμε ότι δεν αποτελεί μεγάλη επέμβαση εφόσον βέβαια γίνεται μεμονωμένα και όχι σε μεγάλο εύρος της όψης του κτιρίου. Στην περίπτωση που κάτι τέτοιο δεν ισχύει, η επέμβαση κρίνεται μεγάλη- έντονη καθώς διαταράσσεται η συμμετρία και η αρμονία της όψης και μεταβάλλονται οι αναλογίες. Η κατάσταση επιδεινώνεται μάλιστα, όταν χρησιμοποιούνται άλλα υλικά για την πλήρωση του ανοίγματος, πέραν της πέτρας, τα οποία ναι μεν είναι δυνατό να αφαιρεθούν ευκολότερα, εντείνουν όμως το χάσμα μεταξύ του παραδοσιακού-παλαιού και του ασύμβατου-νέου.

2. ΝΕΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ
Η γεωμετρία των ανοιγμάτων των παραδοσιακών κτισμάτων υπαγορευόταν από τις δυνατότητες του εκάστοτε δομικού υλικού, δηλαδή της πέτρας και του ξύλου. Επειδή τα υλικά αυτά δεν είχαν τη δυνατότητα να γεφυρώσουν μεγάλα ανοίγματα, τα σχήματα που προέκυπταν ήταν κατά βάση υψίκορμα, ή τετράγωνα, μικρού πλάτους. Τα νέα υλικά που χρησιμοποιούνται σήμερα (κατά κύριο λόγο το οπλισμένο σκυρόδεμα), έχουν μεγαλύτερη καμπτική και διατμητική αντοχή, με αποτέλεσμα να επιτρέπουν τη διάνοιξη ανοιγμάτων μεγαλύτερων διαστάσεων.
Όσον αφορά τη θέση των ανοιγμάτων, και αυτή προέκυπτε από τη διαδικασία δόμησης λιθοδομών (φέρουσα τοιχοποιία). Η πέτρα χτιζόταν σε στρώσεις, οπότε και τα ανοίγματα, με μικρές αποκλίσεις, είχαν το ίδιο ύψος πρεκιού και ποδιάς, δημιουργώντας έτσι ζώνες ανοιγμάτων. Ακόμα δινόταν ιδιαίτερη προσοχή στη σωστή και ομαλή μεταφορά των φορτίων στο έδαφος, η οποία γινόταν εφικτή με την κατακόρυφη στοίχιση των ανοιγμάτων.

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι το μέγεθος της επέμβασης κατά τη δημιουργία νέων ανοιγμάτων συνδέεται άρρηκτα με το βαθμό στον οποίο αυτή ακολουθεί τα παραδοσιακά πρότυπα του οικισμού όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί με την πάροδο του χρόνου. Όταν λοιπόν τα νέα ανοίγματα συνάδουν με τις βασικές αρχές της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής τότε η επέμβαση θεωρείται ήπια. Από την άλλη πλευρά, όταν υποδηλώνουν άγνοια ή και αδιαφορία για την τεχνική και την κατασκευαστική λογική των παραδοσιακών πετρόκτιστων οικοδομημάτων, τότε η σοβαρότητα της επέμβασης αντιστοίχως αυξάνεται.

3.  ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΥΠΑΡΧΟΝΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ
Αφορούν στη μεταβολή των αναλογιών του ανοίγματος, οπότε και των αρχικών αρμονικών αναλογιών κενού και πλήρους σε ολόκληρη την όψη καθώς και στο μερικό κλείσιμο του αρχικού ανοίγματος ή τον περιορισμό του σε ένα κομμάτι αυτού, πολλές φόρες με ταυτόχρονη μετάθεση των αξόνων του. Οι παραπάνω ενέργειες δημιουργούν μια αίσθηση δυσαρμονίας και για το λόγο αυτό όταν εντοπίζονται σε μεγάλη κλίμακα χωρίς διακριτικότητα και μέριμνα για τη διατήρηση του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του οικισμού, αποτελούν αρνητικές επεμβάσεις με σοβαρές επιπτώσεις στη συνολική εικόνα του.

4. ΑΛΛΑΓΗ ΚΟΥΦΩΜΑΤΩΝ
Οι επεμβάσεις αυτού του είδους συναντώνται ιδιαίτερα συχνά στον οικισμό και αυτό συμβαίνει διότι τα παλαιότερα κουφώματα με τη πάροδο του χρόνου καταστρέφονται, οπότε εμφανίζεται η ανάγκη αντικατάστασης τους. Όταν το νέο κούφωμα προσεγγίζει την υλικότητα και τη μορφή του αρχικού, τότε η επέμβαση θεωρείται αμελητέα και δεν αλλοιώνει το χαρακτήρα του οικισμού. Ακόμα όμως και σε διαφορετική περίπτωση, (πχ κούφωμα αλουμινίου), η επέμβαση ανάγεται σε ήπιου βαθμού, με ελάχιστες εξαιρέσεις.

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΞΩΣΤΕΣ
 

Σε αυτήν την κατηγορία συγκαταλέγουμε την αντικατάσταση των παλαιών εξωστών με νέους κυρίως από οπλισμένο σκυρόδεμα και σπανιότερα από ξύλο καθώς και την ολική αφαίρεση του εξώστη. Η ανάγκη όμως της συντήρησης των κτισμάτων είναι κατανοητή και πολλές φορές αναπόφευκτη λόγω της φθοράς των παλαιών δομικών υλικών. Επιπλέον, λογική θεωρείται και η προτίμηση σε υλικά που προσφέρουν μεγαλύτερη αντοχή στο χρόνο. Έτσι αν δεν προκύπτει μεγάλη μεταβολή στη ποιότητα της μορφής του στοιχείου, η επέμβαση αυτή αξιολογείται ως ήπια. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου η μορφή του εξώστη μεταβάλλεται σημαντικά (μακραίνει ή πλαταίνει, γυρνάει περιμετρικά στο κτίσμα αποκτάει φουρούσια και λοιπά διακοσμητικά στοιχεία), οπότε και η επέμβαση θεωρείται σοβαρή, ανεξάρτητα υλικού και αντιστρεψιμότητας, διότι αντιβαίνει στην τυπολογία και στον παραδοσιακό χαρακτήρα του οικισμού.

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΤΕΓΑΣΗ
 

Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι στέγες κατασκευάζονταν από ξύλο, ένα υλικό το οποίο φθείρεται με τη πάροδο του χρόνου, είναι αναμενόμενη και πλήρως δικαιολογημένη η  συνολική ή μερική αντικατάστασή τους προκειμένου το κτίριο να παραμείνει βιώσιμο για τους χρήστες. Έτσι λοιπόν παρατηρείται συχνά η ενίσχυση της βάσης της στέγης με περιμετρικό μπετονένιο σενάζ καθώς και συμπλήρωση της ανώτερης ζώνης της τοιχοποιίας. Σε κάθε περίπτωση η αναγκαιότητα των επεμβάσεων στη στέγαση, και ειδικά στα κτίρια που χρησιμοποιούνται κάνει αυτού του είδους τις ενέργειες ευκολότερα αποδεκτές. Χαρακτηρίζονται λοιπόν ως ήπιες επεμβάσεις, μόνον όταν, βέβαια, διατηρείται αναλλοίωτη η μορφή και η γεωμετρία της στέγης και συνεπώς μένουν ανεπηρέαστες οι ποιότητες της όψης.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες έχουμε ολική αντικατάσταση της στέγης με δώμα κάτι το οποίο δε συμβαδίζει με τις αρχές της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και την επικρατούσα τυπολογία. Αυτού του είδους οι επεμβάσεις κρίνονται μεγάλες-έντονες καθώς θεωρούμε ότι προκαλούν δυσαρμονία στον οικισμό. 

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ
 

1. ΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ

Μια από τις επεμβάσεις που εμφανίζονται με τη μεγαλύτερη συχνότητα είναι η αρμολόγηση των λιθοδομών. Σε περίπτωση που αυτή δεν καταστρέφει το ανάγλυφο της λιθοδομής, θεωρούμε ότι η αρμολόγηση δεν προκαλεί καμία αλλοίωση στον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του κτίσματος επομένως η επέμβαση είναι ήπια. Αντίθετα, όταν η τελική εικόνα της λιθοδομής είναι τελείως διαφορετική και ανειλικρινής, τότε πρόκειται για μεγάλη-έντονη επέμβαση. Ακόμα, όταν δε γίνεται χρήση συνδετικών υλικών φιλικών προς τη λογική του αρμολογήματος, αλλά υλικών που δεν επηρεάζουν τόσο τη μορφή, όσο τη δομή και τη λειτουργία του τοίχου, όπως είναι τα κράματα με τσιμέντο, η επέμβαση και πάλι κρίνεται σοβαρή και συνεπώς είναι μεγάλη-έντονη.

2.ΣΟΒΑΤΙΣΜΑ

Το σοβάτισμα, ανεξάρτητα από τον τρόπο που γίνεται ή την πυκνότητα στην οποία βρίσκεται στον οικισμό, θεωρούμε πως αλλοιώνει σημαντικά τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του οικισμού και συνεπώς ως επέμβαση χαρακτηρίζεται μεγάλη-έντονη. Αυτό συμβαίνει διότι δίνει μια εντελώς διαφορετική υφή και αίσθηση στις λιθοδομές, διαφοροποιεί έντονα τις επιφάνειες λόγω του φωτεινού λευκού χρώματος σε αντίθεση με τα γήινα χρώματα που κυριαρχούν στη παραδοσιακή αρχιτεκτονική (το χρώμα της πέτρας και του ξύλου) και προκαλεί αισθητική και οπτική ασυνέχεια στο σύνολο του οικισμού εφόσον χάνεται η συνολικότητά του.
Στην ίδια κατηγορία επεμβάσεων εντάσσεται και οποιαδήποτε άλλη, ίδιας λογικής παρέμβαση, όπως είναι για παράδειγμα ο χρωματισμός επιφανειών ή οι επεμβάσεις με σοβάτισμα που εφαρμόζονται τοπικά σε ένα κτίριο και όχι στη συνολική του επιφάνεια. Ιδιαίτερα με την τελευταία ενέργεια ακυρώνεται η άμεση αίσθηση της ογκομετρίας του κελύφους που προσφέρει ο λίθινος τοίχος ή ο επιχρισμένος στο σύνολο της επιφάνειάς του, ενώ ταυτόχρονα προκαλείται η οπτική ανεξαρτητοποίηση των επιμέρους όγκων.

3.ΕΠΙΣΚΕΥΕΣ ΛΙΘΟΔΟΜΩΝ

Όσον αφορά τις επισκευές στη λιθοδομή, στην περίπτωση που αυτή δεν έχει καλυφθεί από σοβά οπότε επιτρέπεται η θέαση της επέμβασης, αμελητέα θεωρείται η επισκευή με τη χρήση πέτρας. Θα πρέπει όμως οι πέτρες που χρησιμοποιούνται να μην είναι λαξεμένες, τυποποιημένες, δηλαδή πλήρως τετραγωνισμένες. Αλλά και στην περίπτωση που δεν ισχύει κάτι τέτοιο, οπότε τα νέα τμήματα της λιθοδομής είναι διακριτά πάνω στον ενιαίο τοίχο, η επέμβαση χαρακτηρίζεται πάλι ως ήπια αφού η υλικότητα και η αίσθηση του στοιχείου παραμένει σχεδόν ίδια.

Όταν γίνεται επισκευή της λιθοδομής με χρήση άλλων υλικών όπως με μπετόν, τσιμεντόλιθους ή οπτόπλινθους καθώς και σε περιπτώσεις που η λιθοδομή ενισχύεται με σενάζ από οπλισμένο σκυρόδεμα, θα πρέπει αυτό να γίνεται σε μικρή κλίμακα της κατασκευής και χωρίς να βλάπτει τις ποιότητες της όψης, ώστε η επέμβαση να καταταχθεί στις ήπιες και όχι στις έντονες.

ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ

Με τη πάροδο του χρόνου, νέες ανάγκες και συνεπώς νέες απαιτήσεις χώρων δημιουργούνται στους κατοίκους των παραδοσιακών οικισμών. Για το λόγο αυτό, λοιπόν, πραγματοποιούνται συχνά προσθήκες είτε όγκων, είτε επιφανειών ή και μεμονωμένων στοιχείων.
Τα παραδοσιακά κτίσματα του οικισμού ακολουθούν μια συγκεκριμένη τυπολογία. Με την άναρχη προσθήκη όγκων, κατά την οποία  λαμβάνεται υπόψη μόνο η λειτουργικότητα του νέου χώρου και όχι η συμμετοχή του στη μορφολογική ενότητα του κτιρίου, προκύπτουν σοβαρές αλλοιώσεις στον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα κάθε κτηρίου ξεχωριστά, αλλά και στην συνολική εικόνα του οικισμού. Εκτός από τη διάσπαση των παραδοσιακών τυπολογικών αρχών, ειδικά σε περιπτώσεις επεμβάσεων μεγάλου μεγέθους, παράγονται νέες μορφές κτισμάτων, με αυξημένη συνήθως πολυπλοκότητα. Επιπροσθέτως, παρατηρείται ότι τις περισσότερες φορές που προστίθεται όγκος στο σώμα του αρχικού κτίσματος δεν γίνεται προσπάθεια ενοποίησης του παλαιού με το νέο με ενιαία στέγαση γεγονός που εντείνει την αίσθηση ανομοιομορφίας που δημιουργείται στον παρατηρητή. Συνήθως μάλιστα, ο νέος όγκος μένει χωρίς κεραμοσκεπή, ή η μορφή και η ποιότητα της στέγης παρεκκλίνει σημαντικά από αυτήν του παλαιότερου κτίσματος. Σε κάθε περίπτωση θεωρείται ότι οι προσθήκες δεν ενσωματώνονται στο αρχικό κτίσμα επομένως πρόκειται για μεγάλες-έντονες επεμβάσεις που αλλοιώνουν το χαρακτήρα του οικισμού.

Στις προσθήκες επιφανειακών στοιχείων εντάσσονται οι εκτεταμένες κατασκευές από οπλισμένο σκυρόδεμα όπως είναι τα στέγαστρα, οι βεράντες, οι ημιυπαίθριοι χώροι κλπ. Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του είδους των επεμβάσεων είναι ότι προκαλούν μια σύγχυση, άλλοτε μικρότερη και άλλοτε μεγαλύτερη, τόσο λόγω της υλικότητάς τους, όσο και λόγω των ίδιων των δυνατοτήτων του σκυροδέματος, που δίνει την αίσθηση της παραγωγής νέων μορφών. Τα στοιχεία που κατασκευάζονται από οπλισμένο σκυρόδεμα δίνουν την εντύπωση μονόλιθου. Στις παραδοσιακές κατασκευές το στοιχείο που κυριαρχεί στο κέλυφος είναι η πέτρα, ενώ τα πρόσθετα στοιχεία είναι συνήθως από ξύλο και διαφοροποιούνται από το κυρίως σώμα μέσω της κλίμακάς τους. Με την κατασκευή, λοιπόν, εκτεταμένων στοιχείων από μπετόν το κέλυφος αποδυναμώνεται και δίνει την εντύπωση ότι διασπάται από ένα ισχυρότερο στοιχείο.
Ακόμα, εμφανίζονται νέες μορφές, όπως αυτή της μεγάλης οριζόντιας επιφάνειας ενώ γίνεται ορατή στην όψη η σχέση δοκού επί στύλου (φέρων οργανισμός) Παράλληλα, καταργείται η παραδοσιακή σχέση κενού και πλήρους στη δομή του κτιρίου. Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι αυτού του είδους οι προσθήκες αποτελούν έντονες επεμβάσεις στο πλαίσιο του κτηρίου ως μονάδα και συνεπώς προκαλούν σημαντικές αλλοιώσεις στο σύνολο του οικισμού.

Τέλος, στα επιμέρους στοιχεία κατατάσσονται οι σωληνώσεις κάθε μορφής, οι οποίες προκύπτουν σαφώς από την αναγκαιότητα εκσυγχρονισμού των εγκαταστάσεων (απορροή ομβρίων, αποχετεύσεις, καμινάδες). Όταν ο χειρισμός τους γίνεται άτεχνα και με προχειρότητα τότε προκαλούν αλλοιώσεις σε ένα βαθμό στον οικισμό. Το φαινόμενο αυτό όμως στον συγκεκριμένο οικισμό δεν είναι εκτεταμένο. Ως επέμβαση λοιπόν θεωρείται ήπια και συνεπώς δεν αλλοιώνει τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του οικισμού.

ΝΕΟΚΤΙΣΤΑ

Μέρος της φυσικής εξέλιξης των Λαγκαδίων, όπως και κάθε παραδοσιακού οικισμού αποτελεί η ανέγερση νέων κτισμάτων. Αυτά, στην πλειοψηφία τους, τείνουν να μιμηθούν και να αναπαραστήσουν τα παραδοσιακά κτήρια του οικισμού. Το αποτέλεσμα της νέας ανοικοδόμησης σε ορισμένες περιπτώσεις ενσωματώνεται με τρόπο θετικό στον παραδοσιακό ιστό. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου τα νεόκτιστα κτίρια όχι μόνο δε συνάδουν με τον τοπικό χαρακτήρα αλλά συμβάλλουν και στην αλλοίωση της γενικής εικόνας του.

Τα κτίρια που θεωρούμε ότι σέβονται τον υφιστάμενο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του χωριού είναι εκείνα τα οποία έχουν κατορθώσει να αναπαράγουν τα παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία και μοτίβα, χωρίς αλλαγές. Εδώ, ακολουθείται η τυπολογία που συναντάται στον οικισμό. Τα νέα υλικά χρησιμοποιούνται με σεβασμό απέναντι στα κυρίαρχα παραδοσιακά αλλά και απέναντι στο φυσικό περιβάλλον που συνδέεται άρρηκτα με τον χαρακτήρα του οικισμού. Οι ανάγκες που επιφέρει ο σύγχρονος τρόπος ζωής φυσιολογικά επιτάσσουν τη διαμόρφωση νέων χώρων και τη  διαφοροποίηση από το παραδοσιακό. Τα νέα κτίρια τα οποία εντάσσονται αρμονικά στο οικιστικό τοπίο χωρίς να προκαλούν την αλλοίωσή του είναι αυτά τα οποία έχουν καταφέρει να συνδυάσουν τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά με το νέο τρόπο ζωής.

Παρατηρούμε όμως και κτίσματα τα οποία αλλοιώνουν το χαρακτήρα του οικισμού εξαιτίας λανθασμένων χειρισμών ή αναπαραγωγών των παραδοσιακών στοιχείων. Ένα μεγάλο μέρος των νεόκτιστων κτιρίων δεν ακολουθεί καμία τυπολογία από όσες συναντώνται στην περιοχή. Το σχήμα της κάτοψης και ο όγκος προκύπτει από μια νέα λειτουργική διάρθρωση, η οποία σε καμία περίπτωση δε συμπίπτει με αυτή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.  Η αναλογία κενού- πλήρους των όψεων, με το πλήρες να υπερτερεί στα παραδοσιακά κτίσματα του οικισμού, συχνά διαστρεβλώνεται στα νέα κτίρια τα οποία φέρουν ανοίγματα δυσανάλογα τόσο ως προς το πλήρες κομμάτι της όψης όσο και μεταξύ τους. Η χρήση νέων υλικών  είναι στοιχείο που με λανθασμένη διαχείριση οδηγεί σε αρνητικά αποτελέσματα. Συχνά εμφανίζονται δομικά στοιχεία τα οποία με τα υλικά και την τεχνολογία του παρελθόντος δεν ήταν δυνατόν να υφίστανται (δυσανάλογοι ως προς τον όγκο του κτιρίου πρόβολοι, πρόβολοι που περιβάλλουν το κτίριο κ.ά). Τέλος, η ατυχής απομίμηση  παραδοσιακού στοιχείου διαμορφώνει μια εικόνα η οποία εντάσσεται με δυσκολία στον χαρακτήρα του οικισμού (τοιχοποιίες , λιθοδομές, πλακοστρώσεις κλπ)