Ιστορικά Στοιχεία

 Η γνώση μας όσον αφορά την ετυμολογία της ονομασίας του χωριού κρύβεται στην παράδοση του παρελθόντος όπως μας την εξιστόρησαν οι κάτοικοι. Η λέξη Κανάλια είναι προελεύσεως ιταλικής (< ιταλικό canale), κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Επικρατεί η άποψη πως παλαιότερα η πλαγιά των Καναλίων ήταν ένα μεγάλο δάσος χωρίς την διάβρωση που παρουσιάζει σήμερα. Κατά την παράδοση, αυτή η δασώδης περιοχή  ήταν ‘βακούφκο’ του μεγάλου γυναικείου μοναστηριού της Λυκουσάδας, σημερινής Λοξάδας , το οποίο διοικητικά ανήκε στο μοναστήρι των Μετεώρων. Το μοναστήρι είχε υπό την εκμετάλλευση του πολλά αιγοπρόβατα και λέγεται πως για την μεταφορά του γάλακτος σε αυτό χρησιμοποιούνταν πήλινα κανάλια. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή τα πήλινα κανάλια μετέφεραν νερό στην Λοξάδα, και όχι γάλα. Ακόμη και σήμερα σώζονται αρκετά υπολείμματα των πήλινων καναλιών. Πλέον, το δροσερό νερό του βουνού γνωστό για την άριστη ποιότητα και καθαρότητα του διοχετεύεται από δίκτυο βρυσών σε όλες τις περιοχές του χωριού.

 Οι γνώσεις μας αναφορικά με την ίδρυση του χωριού στερούνται γραπτών πηγών για αυτό βασίζονται τόσο στην παράδοση όσο και σε δημοσιεύματα του τοπικού τύπου από νεότερους συγγραφείς σε μια προσπάθεια μεταλαμπάδευσης γνώσεων και αναμνήσεων. Αρκετά στοιχεία για την ιστορία του χωριού που μας οδηγούν χρονικά και στην εγκατάσταση του πρώτου κατοίκου αντλούμε από χειρόγραφο του Θεόδωρου Γ. Πάσχου γραμμένο το 1949 στους Σοφάδες Καρδίτσας. Πρώτος κάτοικος του χωριού ήτανε ο νεαρός Ηπειρώτης  Γεώργιος Πάσχος. Καταδιωκόμενος από τους Τούρκους κατά το έτος 1650 κατέφυγε στην δασώδη περιοχή του χωριού η οποία προστατευότανε ως βακούφκο. Εκεί το 1654 παντρεύτηκε την Ευαγγελή Χασιώτη από την Λάσδα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στο χωριό. Λέγεται μάλιστα ότι το πρώτο σπίτι το έκτισε στην βορειοδυτική πλευρά της πλατείας. Κατά άλλη εκδοχή οι Πασχαίοι εγκαταστάθηκαν στο χωριό το δεύτερο ήμισυ του 17ου αιώνα. Συγχρόνως σχεδόν με τον πρώτο Πάσχο κατάφθασε και εγκαταστάθηκε στο χωριό και ο Ρίζος, Ηπειρώτης και αυτός, ο οποίος έκτισε το σπίτι του στα σημερινά Ριζέικα,. Μετά σταδιακά ανεβαίναν για εγκατάσταση και πολλοί κάτοικοι από την Λάσδα , Σαρικίνα και Παλαιοχώρι λόγω της ελονοσίας που μάστιζε τον κάμπο. Αργότερα εγκαταστάθηκαν στο χωριό πολλοί Αργιθεάτες όπως οι Παπαποστολαίοι , Λιασκοβιταίοι, Μαυρακαίοι ,Καπνουτζαίοι , Ζουμπαίοι. Οι Γηρασαίοι κατέβηκαν από το Ζουπάνι Κοζάνης σημερινό Πεντάλοφο όπως και οι Κατεραίοι από την Ηπειρο περιοχή της Άρτας, οι Χαλατσαίοι από την Καρύτσα και οι Κρικαίοι από το Τροβάτο Ευρυτανίας . 

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας τα Κανάλια ήταν χώρος ιερός και απαραβίαστος καθότι ανήκαν στην ιερά μονή των Μετεώρων επομένως δεν είχαν συχνή επικοινωνία με τους Τούρκους. Οι περισσότερες τούρκικες οικογένειες διέμεναν στο Φανάρι όπου ήταν και το τουρκικό φρουραρχείο. Τα Κανάλια όπως και ολόκληρη η Θεσσαλία ελευθερώθηκαν από τον τουρκικό ζυγό το 1881. Κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 εγκαταστάθηκε στην Στρατώνα για ένα διάστημα τουρκικός στρατός και προμηθευόταν από το χωριό τις τροφοδοσίες τους. Στον βαλκανικό πόλεμο του 1912-1913 μετείχαν πολλοί Καναλιώτες. Ακολούθησε η περίφημη προπολεμική περίοδος από το 1923 έως το 1940 η οποία ήταν ειρηνική και χρυσή εποχή όπως την ονομάζει ο Θωμάς Ν. Ζήσης. Τότε οι Καναλιώτες ασχολήθηκαν με όρεξη στα του οίκου και πραγματικά αναβάθμισαν την ζωή τους, προόδευσαν και αναδείχτηκαν. Η περίοδος με την κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά είχε κάποιες επιδράσεις στην ζωή του χωριού. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος στον οποίο συμμετείχαν αρκετοί Καναλιώτες. Οι ελληνικές δυνάμεις καταλαμβάνουν διαδοχικά τις πόλεις της Βόρειας Ηπείρου, την Κορυτσά, το Τεπελένι, την Χιμάρα και σκορπίζουν την χαρά και τον πανηγυρισμό σε όλη την Ελλάδα αλλά και στο χωριό. Οι πανηγυρισμοί αυτοί δεν διαρκούν πάρα έξι σχεδόν μήνες διότι στις 6 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εισβάλουν από τα ελληνικά σύνορα Βουλγαρίας και εισέρχονται στο ελληνικό έδαφος. Έτσι το αλβανικό μέτωπο καταρρέει και αρχίζει η κατοχή με πρώτους Ιταλούς να καταφθάνουν στα Κανάλια. Η πείνα του 1941-1942 είχε και στο χωριό πάρα πολλά θύματα. Στις αρχές του 1942 εμφανίζονται ανά την Ελλάδα διαφορετικά κινήματα. Στην περιοχή έδρασαν τα αντιστασιακά κινήματα του ΕΑΜ, ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1943 η Ιταλία συνθηκολόγησε με τις συμμαχικές δυνάμεις και οι Ιταλοί στρατιώτες της περιοχής περιήλθαν στους αντάρτες.