Στέγη - Ταβάνωμα

Γενικά, στην περιοχή της κεντρικής Πελοποννήσου, το ξύλο βρίσκεται σε αφθονία γι’ αυτό και η χρήση του στην κατασκευή του κτηρίου είναι αρκετά συνήθης. Στο Βελημάχι μεγάλο μέρος των κατασκευαστικών στοιχείων είναι ξύλινα, με πλέον χαρακτηριστικό το ξύλινο σύστημα στέγασης.

Όσον αφορά την εξωτερική γεωμετρία (εικόνα 1), οι στέγες που παρατηρήθηκαν ήταν κατ’ εξοχήν κεκλιμένες και παρουσιάζουν πολυμορφία.  Συγκεκριμένα, εντοπίζονται:

• μονόρριχτες στέγες σε κτήρια δευτερευουσών χρήσεων (όπως στάβλοι, αχυρώνες, αποθήκες).
• δίρριχτες στέγες με δύο ορθογώνιες πλάτες και δύο κεντριά στους στενούς τοίχους, συναντώνται σε μικρό ποσοστό.
• τρίρριχτες με δύο τραπεζοειδείς πλάτες, μια τριγωνική σκούφια και ένα κεντρί. Η μορφή αυτή στέγασης ήταν η πλέον συνηθισμένη στο τυπικό αναγωκάτωγο κτίσμα.  Ο τοίχος στην πλευρά του τζακιού σηκώνεται μέχρι τον κορφιά, διαμορφώνοντας το κεντρί και δημιουργώντας  θέση για την καμινάδα. Έτσι, αποκλείεται ο κίνδυνος φωτιάς στην ξυλεία της στέγης.
• τετράρριχτες με δύο πλάτες και δύο σκούφιες . Συναντώνται σε μεγάλο βαθμό και πολύ συχνά πρόκειται για πρόσφατα ανακαινισμένες στέγες.

Φέρων Οργανισμός_ Φορείς

Το ξύλινο σύστημα στέγασης αποτελείται από τριγωνικούς φορείς, συνήθους διατομής 10-15x15-30εκ. που τοποθετούνται ανά 45-60εκ. Συνήθως, κατά μήκος του πέτρινου τοίχου στο ύψος της έδρασης της στέγης τοποθετείται οριζόντιο ξύλινο στοιχείο, στρωτήρας, ποικίλων διατομών, το οποίο χρησιμοποιείται ενίοτε και ως ξυλοδεσιά εσωτερικά, εξωτερικά ή και στις δύο παρειές του τοίχου. Ο στρωτήρας αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία τοποθετείται το ζευκτό. Μία δοκός-πέλμα, ή ελκυστήρας-ανάλογα με τη μορφή του φορέα, στηρίζει τα διαγώνια στοιχεία, ψαλίδια ή αμείβοντες. Το σύστημα αυτό επιτρέπει την ομαλή και χωρίς αστοχίες μεταφορά των πλάγιων ωθήσεων στη λιθοδομή (εικόνα 3). Συνήθως, οι κεκλιμένοι φορείς στηρίζονται κεντρικά σε  κατακόρυφο ορθοστάτη  (τεγοστάτης) και με αντηρίδες. Μειώνεται έτσι η πιθανότητα δημιουργίας βελών παραμόρφωσης και ενισχύεται η συνδεσμολογία της στέγης. Πάνω στους τεγοστάτες σε όλο το μήκος της στέγης στηρίζεται ο κορφιάς, η ράχη δηλαδή της στέγης.

Ωστόσο, εκτός από αυτούς τους τύπους φορέων  παρατηρούνται και άλλοι, απλούστεροι. Εντοπίζονται παραδείγματα, όπου δεν υπάρχουν οι λοξές αντηρίδες και ο μπαμπάς, δηλαδή εμφανίζονται "ορφανά ψαλίδια", ενώ μπορεί να τοποθετείται  μόνο  ένα οριζόντιο στοιχείο -ελκυστήρας ανάμεσα στα ψαλίδια σε διάφορα ύψη. Επίσης εμφανίζονται παραδείγματα όπου ο τεγοστάτης είναι κρεμαστός ( με αντηρίδες).  Στις διαγώνιες ράχες της στέγης βρίσκονται οι μαχιάδες. Αυτοί στηρίζονται στον τελευταίο τεγοστάτη και στον τοίχο σε κάθε γωνία, όπου υποστηρίζονται από κάθετο στους μαχιάδες ξύλο, τον αμασκαλίτη, που πατάει διαγώνια στους τοίχους (εικόνα 2).  

Επικάλυψη Στέγης

Όσον αφορά, τώρα, το σύστημα της κάλυψης της στέγης, στο Βελημάχι εντοπίζονται σήμερα δύο τύποι, με πλάκες και με κεραμίδια. Παλιότερα, όλα τα οικήματα είχαν επικάλυψη με σχιστόπλακες. Λόγω, όμως, του βάρους και των προβλημάτων στη συντήρηση ενός τέτοιου ευαίσθητου συστήματος στέγασης, από το 1970 πραγματοποιείται μαζική αντικατάσταση των παλιών ξύλινων ζευκτών με τις ακανόνιστες διατομές, με νέους φορείς  με ομοιόμορφες ορθογωνικές διατομές-βιομηχανικά παραγόμενες-  και των παραδοσιακών πλακών με κεραμίδια.

Επομένως, σήμερα, είναι εμφανής η χρήση γαλλικών κεραμιδιών, τα οποία συχνά στηρίζονται απευθείας πάνω σε τεγίδες λόγω οικονομικής δυσχέρειας των ιδιοκτητών. Οι τεγίδες αυτές τοποθετούνται πάνω στους αμείβοντες με κάθετη σ’ αυτά διεύθυνση. Στα σπίτια πρέπει να υπάρχει σανίδωμα και κατάλληλη μόνωση. Το μοναδικό παράδειγμα οικήματος όπου διασώζονται οι σχιστόπλακες σε ένα βαθμό είναι η παλιά οικία του κ. Κανελλόγιαννη. Εδώ παρατηρείται το κάρφωμα των  σανίδων πάνω στα ψαλίδια και η κάλυψη αυτών με σχιστόπλακες διαστάσεων περίπου 20-50εκ.

Σε άμεση συνάρτηση με το σύστημα της στέγης έρχεται το ταβάνωμα, που γίνεται για καλύτερη θερμική μόνωση των κατοικιών  Στο Βελημάχι εντοπίζονται 2 τύποι οροφής που στηρίζονται άμεσα στο σύστημα στέγασης και το οριζόντιο δοκάρι του ζευκτού συγκεκριμένα.

Αναρτημένη Οροφή

Η πιο συνήθης οροφή που συναντάμε στο Βελημάχι είναι η αναρτημένη οροφή. Η κατασκευή αυτής αποτελείται αρχικά από ξύλινα ευθύγραμμα στοιχεία μικρής διατομής και ακανόνιστου σχήματος και ίσως μήκους (αναρτήρες) τα οποία καρφώνονται στο πλάι των οριζόντιων δοκών της στέγης  σε αποστάσεις 40-60 εκατοστών μεταξύ τους. Επί των απολήξεων αυτών και σε κάθετη διεύθυνση καρφώνονται δοκίδες μικρής αλλά ικανής διατομής (8x8 εκατοστά), διαμορφώνοντας έτσι ένα οριζόντιο επίπεδο παράλληλο καθ’ ύψος με αυτό των ελκυστήρων της στέγης. Κάτω από αυτές καρφώνονται στην αντίθετη κατεύθυνση σανίδες που αποτελούν και την τελική επιφάνεια του ταβανιού. Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις τοποθετούνται αρμοκάλυπτρα κάτω από τις σανίδες.

Καρφωτή Οροφή

Η επόμενη πιο συνήθης μορφή είναι η καρφωτή οροφή στην οποία οι σανίδες καρφώνονται απευθείας πάνω στους ελκυστήρες της στέγης δίχως την παρεμβολή άλλων στοιχείων.