Περιγραφή Τοπικού Δομικού Συστήματος

Ο οικισμός του Πενταλόφου, όπως και οι περισσότεροι παραδοσιακοί οικισμοί της Β. Ελλάδας, έχει ανεγερθεί βάσει ενός αρκετά συγκεκριμένου δομικού συστήματος το οποίο επηρεάστηκε καταλυτικά και εν τέλει διαπλάστηκε, τόσο από τα διαθέσιμα υλικά του φυσικού τοπίου όσο και από τις λειτουργικές ανάγκες και τον καθημερινό τρόπο ζωής των κατοίκων. ​

Οι φυσικοί πόροι, που αποτελούν τις πρώτες ύλες χάρη στις οποίες πήρε μορφή και ζωή ο οικισμός, είναι οι πέτρα και το ξύλο. Τα υλικά αυτά, που βρίσκονται σε αφθονία στην φύση λόγω αφενός των κοιτασμάτων πέτρας όσο και των δασικών εκτάσεων σε κοντινή απόσταση, είναι και αυτά στα οποία οφείλει το χωριό την τόσο άρρηκτα συνδεδεμένη μορφή του με το περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, ο Πεντάλοφος μοιάζει να γεννάται οργανικά από το φυσικό τοπίο, αφού η λίθινη τοιχοποιία και τα ξύλινα στοιχεία σε ξυλοδεσιές, κουφώματα, φύλλα ανοιγμάτων, στηρίγματα κ.ά., τα εναρμονίζουν πλήρως με αυτό. Τα δύο αυτά, επομένως, βασικά υλικά, είναι οι στυλοβάτες του δομικού συστήματος στο το οποίο αναφερόμαστε. ​

Η ενασχόληση των κατοίκων, ακόμη, με την γεωργία και την κτηνοτροφία επέδρασε σημαντικά στη μορφή των κτισμάτων. Βοηθητικοί χώροι για τα ζώα αλλά και χώροι που λειτουργούν βοηθητικά ως αποθήκες, αλλά και χαρακτηριστικά στοιχεία όπως πχ. οι αποτμήσεις για να διευκολύνεται η πρόσβαση των ζώων είναι στοιχεία ενδεικτικά του λειτουργικού χαρακτήρα του οικισμού. Η αρχιτεκτονική του οικισμού, έχει διαμορφωθεί κατ' αυτόν τον τρόπο για να εξυπηρετεί άμεσα τις λειτουργικές ανάγκες της καθημερινότητας των κατοίκων του τόπου και αυτό επιτυγχάνει. Χώροι για τα ζώα καταλαμβάνουν είτε την ισόγεια στάθμη διώροφων και τριώροφων ως επί το πλείστον κτιρίων με την κατοικία να υφίσταται στις ανώτερες στάθμες είτε είναι προσθέτει ισόγειοι πέτρινοι όγκοι μέσα στην ιδιοκτησία. ​

Το φυσικό ανάγλυφο είναι ακόμη ένα στοιχείο στο οποίο αποδίδεται η μορφή του οικισμού. Η πλειονότητα των κτιρίων είναι οικοδομημένα στις πλαγιές των λόφων, σε σημεία δηλαδή όπου το έδαφος εμφανίζει σημαντική κλίση. Η γεωμορφολογία αυτή συνεπώς εξηγεί τόσο τις υπερυψωμένες η χαμηλωμένες από το επίπεδο του δρόμου, αυλές (προκειμένου να διατηρούν ένα σχετικά σταθερό ύψος και επίπεδο) και την ύπαρξη ξερολιθιών, οι οποίες επίσης μοιάζουν να γεννώνται από τη φύση, για να συγκρατούν τα χώματα λογω υψομετρικής διαφοράς. Η πιο χαρακτηριστική, ωστόσο ιδιαιτερότητα, στην οποία οδήγησε η έντονη κλίση των λόφων, είναι το γεγονός ότι σε πολλά κτίσματα το κατώτερο επίπεδο βρίσκεται εν μέρει υπό την στάθμη του εδάφους.​