Γενική Εικόνα - Σχέση με το Φυσικό Περιβάλλον

Ο οικισμός του Πεντάλοφου, με τα πρώτα δείγματα πολιτισμού το 1427 , μέχρι και σήμερα είναι το ξακουστότερο και μεγαλύτερο μαστοροχώρι της Μακεδονίας . Με βάση την τελευταία πληθυσμιακή απογραφή ( ΕΣΥΕ 2011) διατηρεί πληθυσμό 446 κατοίκων στους επιμέρους μαχαλάδες ανάμεσα στις κορυφές Γκραντίσκα και Ρουμάνι. Ο οικισμός διχοτομείται από την Ε.Ο. Ιωαννίνων – Κοζάνης χωρίζοντας τον σε 2 μαχαλάδες ,οι οποίοι αναπτύσσονται με μια εσωστρέφεια και αποξένωση μεταξύ τους, παράλληλα με τις υψομετρικές, περιμετρικά των λόφων με νοτιοανατολικό προσανατολισμό. Η εσωστρέφεια αυτή, δηλαδή, το γεγονός ότι τα κτίρια μοιάζουν να ‘κρύβονται’ από τις κορυφές των λόφων λειτουργούν υπέρ της ασφάλειας των κατοίκων. Στο σημείο διάτμησης, κεντρικά, έχουμε τον πεζόδρομο ο οποίος καταλήγει στην πλατεία Λόντζια  και αποτελεί πλέον τον πυρήνα του χωρίου ,συγκεντρώνοντας τα δημόσια κτίρια με χώρους εμπορικής χρήσης, ψυχαγωγίας κ.α. . Η οικονομία του οικισμού ,ενώ παλιότερα βασίζονταν αμιγώς στο επάγγελμα του πετρά και πρόσφερε οικονομική άνεση, στις μέρες μας έχουν αναπτυχθεί σύγχρονα επαγγέλματα εμπορικού χαρακτήρα του πρωτόγεννούς και  δευτερογενούς τομέα.

Φυσικά η ιστορική ταυτότητα του Πενταλόφου και το φυσικό έδαφος, δεν θα επέτρεπαν να είναι δομημένος με υλικό διαφορετικό της πέτρας. Από τα κτίρια ανεξαρτήτως χρήσης μέχρι και τα μονοπάτια γίνεται χρήση σχιστόλιθο. Παλαιότερα η παρουσία του σχιστόλιθου ήταν ισχυρή και στις στέγες τα οποία σήμερα έχουν αντικατασταθεί από κεραμίδια για λόγους ανθεκτικότητας και οικονομίας.  

Μορφολογικό ενδιαφέρον για το πετρώδες περιβάλλον αποτελεί το αποτέλεσμα της επιλογής της πέτρας ανάλογα με την χρήση της στο κτίριο. Πιο συγκεκριμένα, ποικίλλει η ποιότητα (ανθεκτικότητα, σκληρότητα, πάχος) των πρώτων υλών (πετρώματα). Από το παρελθόν έως σήμερα, η παρέμβαση στο φυσικό τοπίο για την άντληση υλικών και την δόμηση γίνεται με σεβασμό σε αυτό.  

Τέλος, γενικά και κατά επέκταση και για τον Πεντάλοφο, το όρος Βόιο είναι από τα πιο πλούσια βουνά σε χλωρίδα και πανίδα  με δασοκάλυψη που πλησιάζει το 80%. Έχουμε κυρίως βελανιδιές με καστανιές, οξιά, μαύρη Πεύκη και έλατα. Επίσης λόγω της δυσβατότητας του εδάφους, το Βόιο φιλοξενεί έναν σημαντικό αριθμό ειδών πανίδας. Ειδικότερα  κάθε είδος άγριου ορεινού ζώου, καφέ αρκούδες, ελάφια ζαρκάδια, λύκους, αετούς κ.α.