Επιμέρους Οικιστικές Ενότητες

Με βάση τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του κάθε τμήματος του οικισμού, οι Καλαρρύτες δεν φαίνεται να είχαν σαφείς, διακριτές ή καθαρά διηρημένες οικιστικές ενότητες. Ωστόσο, η έκταση αφενός και η μορφολογία του εδάφους αφετέρου μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως ορισμένες έστω ονομασίες για τον προσανατολισμό των κατοίκων υπήρχαν. Ενδεχομένως σήμερα να μην διατηρούνται ή να μην διασώζονται. Υποστηρίζουμε πως κέντρα για την ανάπτυξη του οικισμού αποτελούν η κεντρική πλατεία και η παρακείμενη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, καθώς αποτελούν τα σημαντικότερα κέντρα κοινωνικής ζωής. Το χωριό εκτείνεται γύρω από αυτές και προς τον ποταμό.

Αρχικά, ας αναφερθούμε στη διαίρεση των οικιστικών ενοτήτων, με κριτήριο τον προσανατολισμό των κατοίκων.  Έχοντας παρατηρήσει πως κάθε τοπόσημο (το οποίο είναι και στοιχείο κοινωνικού εξοπλισμού) βρίσκεται σε θέση όπου το φυσικό έδαφος διευκολύνει την διαμόρφωση ενός ισόπεδου πλατώματος, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι τα τοπόσημα ήταν ενδεικτικά του επιμερισμού του οικισμού σε ενότητες. Ωστόσο, αναφέρεται από τους κατοίκους σήμερα πως δεν υπάρχουν συνοικίες - μαχαλάδες και για την διευκόλυνση των μετακινήσεών τους χρησιμοποιούσαν -και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν- συγκεκριμένα σπίτια, όπως όπως τα Μπαζακέικα και τα Γκογκακέικα. Αυτές οι περιοχές μάλλον έχουν παράδοση και ιστορία που συνδέεται με συγκεκριμένα ονόματα ή οικογένειες, προσφέροντας μια πιο προσωπική ταυτότητα στο χωριό.

Η δεύτερη πιθανή εκδοχή για την ύπαρξη μικρότερων ενοτήτων μέσα στον οικισμού αφορά στην γεωμορφολογία του. Παρατηρώντας τις αεροφωτογραφίες, σημειώνουμε πως δυο ρέματα – χαράδρες χωρίζουν τον οικισμό σε 3 μέρη. Αυτά περιβάλλουν (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) την μία είσοδο στα δυτικά, την κεντρική πλατεία και τις δυο εισόδους στα ανατολικά. Δίχως αμφιβολία, ο τρόπος αυτός δεν βοηθάει ούτε τους κατοίκους, ούτε τον επισκέπτη να προσανατολιστεί, όμως καθορίζει τον τρόπο και την πυκνότητα δόμησης του οικισμού.  Ακόμα, ίσως αυτό να εξηγεί τον λόγο για τον οποίο η εκκλησία του Αγίου Νικολάου βρίσκεται σε θέση απομακρυσμένη από την κεντρική πλατεία, παρότι είναι το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο του χωριού. Διαφορετικά, η χωροθέτησής της έγινε ενδεχομένως τυχαία εκεί, λόγω έλλειψης χώρου (γνωρίζουμε πως κάηκε και ανοικοδομήθηκε).

Οι παραπάνω ισχυρισμοί δύναται να ισχύουν και ταυτόχρονα. Σίγουρα ο οικισμός αναπτύχθηκε όμως από το κέντρο πως τα όριά του. Αυτό επαληθεύεται από τα πιο παλιά κτίρια που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Πιο συγκεκριμένα, τα Ραφτανέικα διατηρούνται από πριν την επανάσταση. Η δόμηση των παλαιότερων σπιτιών (1860-1890) συγκεντρώνεται κυρίως γύρω από το κέντρο και την πλατεία, αντικατοπτρίζοντας την κοινωνική δομή και την οικονομική εξέλιξη της περιοχής την εποχή εκείνη. Επιπλέον, τα μεταγενέστερα μεγάλα σπίτια (1890-1910), που οικοδομήθηκαν όταν οι κτηνοτροφικού χαρακτήρα οικογένειες απέκτησαν οικονομική ισχύ, βρίσκονται στα άκρα γιατί εκεί υπήρχαν μεγάλα οικόπεδα (π.χ. σπίτι Μπαζάκη, Φασούλα, Μόκα κ.λπ.).