Καταγραφή Ιστορικών Κτισμάτων

Τα ιστορικά κτίσματα του οικισμού του Κάστρου της Μονεμβασιάς αποτελούν κατά κύριο λόγο οι Ναοί και η Συλλογή Αρχαιοτήτων.

Λέγεται ότι στην περιοχή υπήρχαν 40 Ναοί, αρκετοί διατηρούνται και σήμερα. Πιο συγκεκριμένα σε αυτό το τμήμα του οικισμού βρίσκονται 6 ναοί.

1. Ναός Ελκόμενου Χριστού

Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του οικισμού και ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο. Αποτελείται από τρεις ημικυκλικές αψίδες ανατολικά και θολωτό νάρθηκα δυτικά, ενώ στην αψίδα του ιερού διαμορφώνεται σύνθρονο με τον επισκοπικό θρόνο στο μέσο. Η αρχιτεκτονική μορφή που έχει σήμερα ο ναός προήλθε από μετασκευές σε διαφορετικές εποχές. Η αρχική οικοδομική του φάση ανάγεται πιθανόν στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (6ος – 7ος αιώνας). Στον 11ο – 12ο αιώνα χρονολογείται το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη που είναι ενσωματωμένο στη νότια πλευρά του ναού. Το 1538 κατασκευάστηκαν στο νότιο τοίχο οι αντηρίδες και το 1697 προστέθηκαν ο τρούλος και ο νάρθηκας. Στους επόμενους αιώνες (18ος – 20ός αιώνας) έγιναν επισκευές και κατασκευάσθηκε βορειοδυτικά το κωδωνοστάσιο. Σήμερα, το εσωτερικό του ναού κοσμούν εικόνες των βυζαντινών μεταβυζαντινών χρόνων, με ιδιαίτερης σημασίας την εικόνα του Ελκόμενου Χριστού και τη βυζαντινή εικόνα της Σταύρωσης, οι οποίες είχαν κλαπεί και μεταφερθεί σε διαφορετικά μέρη. Τα μαρμάρινα γλυπτά που είναι εγκατασπαρμένα γύρω από το μνημείο ή εντοιχισμένα σε αυτό χρονολογούνται στους παλαιοχριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους.

2. Παναγία Μυρτιδιώτισσα (ή Κρητικιά)

Βρίσκεται κοντά στον κεντρικό δόμο του οικισμού και την κεντρική πλατεία. Είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, ενώ οι στρογγυλοί φεγγίτες, η διαμόρφωση θύρας, το αέτωμα όψης, τα διακοσμητικά γείσα, τα ελαφρά οξυκόρυφα, μορφολογικά φανερώνουν επιδράσεις δυτικής αρχιτεκτονικής. Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο με τα έντονα αναγεννησιακά χαρακτηριστικά του 16ου αιώνα στο εσωτερικό του αρχικά ανήκε στο ναό του Ελκομένου Χριστού. Κτίσθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. Η λατρεία της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας προέρχεται από τα Κύθηρα, τα οποία διατηρούσαν εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις με τη Μονεμβάσια. Τοπική παράδοση αναφέρει πως η εκκλησία ιδρύθηκε το 17ο αιώνα από το Μονεμβασιώτη επίσκοπο Κυθήρων, Φιλόθεο Δαρμάριο.

3. Άγιος Ιωάννης

Βρίσκεται στο άνω τμήμα του οικισμού κοντά στον ναό της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Είναι μονόχωρος βυζαντινός ναός και επισκευάσθηκε στην περίοσο τηε Β’ Ενετοκρατίας (1690-1715). Στον βόρειο τοίχο του σώζονται κομμάτια μεταβυζαντινών τοιχογραφιών, ενώ η εκκλησία πιθανότατα ταυτίζεται με τον μεσοβυζαντινό ναό του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου.

4. Αγία Άννα ή Καθολική

Βρίσκεται στο άνω τμήμα του οικισμού και αποτελεί δίκλιτο ναό με θολοσκεπή. Χρονολογείται στην περίοδο τιε Β’ Ενετοκρατίας. Αρχικά λειτούργησε ως καθολικό παρεκκλήσιο για της θρησκευτικές ανάγκες της ενετικής φρουράς του δυτικού τείχους.

5. Αγία Άννα ή Παναγιά Μάλτας

Βρίσκεται στο κάτω τμήμα του οικισμού με πρόσβαση από τους στενούς πεζόδρομους. Είναι τρίκλιτος θολοσκέπαστος ναός, κτίσθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και επισκευάστηκε στη Β’ Ενετοκρατία (1690-1715).

6. Άγιος Αντώνιος και Άγιος Δημήτριος

Βρίσκεται στο κάτω τμήμα του οικισμού. Αποτελεί μονόχωρο θολοσκέπαστο ναό, κτίσθηκε την περίοδο της Β’ Ενετοκρατίας και επισκευάσθηκε στους νεότερους χρόνους.

Αρχαιολογική Συλλογή Μονεμβασιάς

Η αρχαιολογική συλλογή του Κάστρου Μονεμβασιάς στεγάζεται σε ένα παλιό μουσουλμανικό τέμενος που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Ελκομένου, στην Κάτω Πόλη, απέναντι από τον ομώνυμο ναό. Τα ευρήματα της Αρχαιολογικής Συλλογής είναι στο σύνολό τους σχεδόν αρχιτεκτονικά γλυπτά και κεραμικά αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

(πηγές: monemvasia.gr, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/elkomenos/temples.htm)