Σύνθεση Συγκροτημάτων

Συγκροτήματα Κατοικιών

Εκτός απο λίγες περιπτώσεις, τα σπίτια, κυρίως τα ισόγεια, ανήκουν σε ένα «συγκρότημα» απο κτίσματα. Το χαρακτηριστικό του «συγκροτήματος» είναι ότι οργανώνεται (σε οριζόντια ανάπτυξη-άρθρωση) απο κλειστούς και ανοιχτούς χώρους περιτριγυρισμένους απο τον ψηλό πέτρινο μαντρότοιχο, ο οποίος προστατεύει, απομονώνει και οριοθετεί την ιδιοκτησία της αγροτικής οικογένειας. Πάνω σε αυτό τον περίβολο ακουμπούν όλα τα κτίσματα του συγκροτήματος σε περιμετρική διάταξη και στρέφονται προς τον κοινό ελεύθερο χώρο, μέσα απο τον οποίο επικοινωνούν.

Το συγκρότημα συμπληρώνεται με το πατητήρι, το υπόστεγο, το χτισμένο φούρνο, το πηγάδι που ήταν απαραίτητο σε κάθε αυλή.

 Τα βοηθητικά σπίτια δεν έχουν ορισμένη θέση, μόνο το μεγάλο σπίτι τοποθετείται σύμφωνα με τον προσανατολισμό και στη συνέχεια του ο στάβλος με την αποθήκη των ζωοτροφών κάτω απο μία εννιαία στέγη. Στην ίδια ευθεία (κι εκεί που η ιδιοκτησία τελειώνει, σχεδόν πάντα στην πλευρά του δρόμου, τοποθετείται το διώροφο μονόχωρο πυργάκι. Το συγκρότημα συμπληρώνεται με το πατητήρι, το υπόστεγο, το χτισμένο φούρνο, το πηγάδι που ήταν απαραίτητο σε κάθε αυλή.

Τα ζώα ήταν λιγοστά και συγκατοικούσαν με τους ανθρώπους, σύμφωνα με μια πανάρχαια συνήθεια, είτε σε μια γωνία του μονόχωρου σπιτιού είτε, σε πιο εξελιγμένες μορφές της ίδιας κατοικίας, σε ιδιαίτερο χώρο δίπλα στο δωμάτιο διημέρευσης. Ο στάβλος ήταν συνέχεια της κατοικίας (δημιουργώντας έτσι τον τύπο του σπιτιού που ο Μέγας ονομάζει μακρυνάρι) και επικοινωνούσε με αυτή άμεσα με χαμηλή πόρτα, η οποία επέτρεπε τη βραδινή εποπτεία των ζωντανών απο τους ανθρώπους και την πρωινή τους έξοδο στην αυλή, μέσω της μοναδικής καμάρας του σπιτιού και της μοναδικής παλαιότερα πόρτας. (Η ίδια συνήθεια επισημαίνεται στην Πελοπόννησο, στη Θεσσαλία και βέβαια στις βορειότερες περιοχές στον Αξιό και στην Αλβανία.). Ο στάβλος ήταν ένας επιμήκης χώρος στο μισό πλάτος του δωματίου και πάντα προς το μέρος της αυλής. Στο άλλο μισό τοποθετούσαν το αχούρι, την αποθήκη δηλαδή των ζωοτροφών. Στάβλος και αχούρι επικοινωνούσαν με χαμηλή πόρτα.

Ένας χώρος ιδιαίτερος και χαρακτηριστικός που συμπληρώνει πολλά αγροτικά σπίτια, περισσότερο στα Μεσόγεια, είναι το πατητήρι. Δημιουργείται σε μια απο τις γωνίες του μεγάλου σπιτιού, είτε στο ισόγειο του πύργου (διώροφου), είτε χτίζεται ανεξάρτητα απο την ισόγεια κατοικία, συνήθως πλαί στο υπόστεγο ή χαγιάτι και μαζί αποτελούν τη μια πλευρά της αυλής. Είναι ένα επιμήκες λιθόκτιστο ισόγειο κτίσμα με μονόρριχτη και πιο σπάνια δίρριχτη στέγη.

Χαρακτηριστικά ενδεικτικού συγκροτήματος

1. Σπίτια, κυρίως τα ισόγεια, ανήκουν σε ένα «συγκρότημα» απο κτίσματα

2. Περιμετρική διάταξη (οριζόντιας ανάπτυξης-άρθρωσης) δομημένων – αδόμητων- ημιυπαίθριων  χώρωνπεριτριγυρισμένων απο τον ψηλό πέτρινο μαντρότοιχο, ο οποίος προστατεύει, απομονώνει και οριοθετεί την ιδιοκτησία. Πάνω σε αυτό τον περίβολο ακουμπούν όλα τα κτίσματα του συγκροτήματος σε περιμετρική διάταξη και στρέφονται προς τον κοινό ελεύθερο χώρο, μέσα απο τον οποίο επικοινωνούν

3. Τα βοηθητικά σπίτια δεν έχουν ορισμένη θέση, μόνο το μεγάλο σπίτι τοποθετείται σύμφωνα με τον προσανατολισμό και στη συνέχεια του ο στάβλος με την αποθήκη των ζωοτροφών κάτω απο μία εννιαία στέγη.

4. Στην ίδια ευθεία (κι εκεί που η ιδιοκτησία τελειώνει, σχεδόν πάντα στην πλευρά του δρόμου, τοποθετείται το διώροφο μονόχωρο πυργάκι)

5. Το συγκρότημα συμπληρώνεται με το πατητήρι, το υπόστεγο, το χτισμένο φούρνο, το πηγάδι που ήταν απαραίτητο σε κάθε αυλή.

6. Πατητηρι - Δημιουργείται σε μια απο τις γωνίες του μεγάλου σπιτιού είτε στο ισόγειο του πύργου (διώροφου) είτε χτίζεται ανεξάρτητα απο την ισόγεια κατοικία, συνήθως πλαί στο υπόστεγο ή χαγιάτι και μαζί αποτελούν τη μια πλευρά της αυλής. Είναι ένα επιμήκες λιθόκτιστο ισόγειο κτίσμα με μονόρριχτη και πιο σπάνια δίρριχτη στέγη.

Εικόνα 3 : Χαρακτηριστικό δείγμα συγκροτήματος σπιτιού της Αττικής αποτελεί το σπίτι του Σπ. Γρίζα στη Παιανία. Ο πέτρινος μαντρότοιχος οριοθετεί την ιδιοκτησία και εξασφαλίζει την ιδιωτικότητα του χώρου. Στο βάθος της αυλής το διώροφο πυργάκι με τη λίθινη σκάλα και το μικρό χαγιάτι. Προς το δρόμο χτίστηκε ένα εργαστήρι, όπου κεντούσαν τις μεσογείτικες φορεσιές. Δεξιά ο στάβλος, το υπόστεγο και το απαραίτητο σχεδόν πηγάδι της κάθε αυλής

[πηγή : Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Τόμος Πέμπτος, Πελοπόννησος Β' - Στερεά Ελλάδα, Εκδοτικός Οίκος "Μέλισσα", σ. 213, 1988]

Εικόνα 4 : Δερβενοχώρια (Σκούρτα). Διώροφο σπίτι με τετραγωνική κάτοψη χωρίς χαγιάτι. Το τζάκι του ανωγιού χτίζεται ανάμεσα στα δυο παράθυρα που ανοίγονται προς τη θέα ή το δρόμο. Αριστερά - διακρίνεται μέρος απο το «μακρυνάρι», Δεξιά – ο υπαίθριος φούρνος

[πηγή : Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Τόμος Πέμπτος, Πελοπόννησος Β' - Στερεά Ελλάδα, Εκδοτικός Οίκος "Μέλισσα", σ. 222, 1988]

Εικόνα 5 : Μεσόγεια (Παιανία) – Πλήρες συγκρότημα σπιτιού, όπου το πατητήρι, το φουρνόσπιτο και το χαγιάτι περιβάλλουν την αυλή. Κάτω – κάτοψη, Πάνω – τομή στο πατητήρι και όψη του κυρίως σπιτιού με το στάβλο δεξιά, σε άμεση επικοινωνία με αυτό. 

[πηγή : Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Τόμος Πέμπτος, Πελοπόννησος Β' - Στερεά Ελλάδα, Εκδοτικός Οίκος "Μέλισσα", σ. 210, 1988]

Εικόνα 6 : Μεσόγεια (Παιανία) – Το σπίτι της Ειρ. Δάβαρη. Κάτω - κάτοψη όλου του συγκροτήματος. Κέντρο - τομή στο «πυργάκι». Πάνω - τομή στο μεγάλο σπίτι

[πηγή : Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Τόμος Πέμπτος, Πελοπόννησος Β' - Στερεά Ελλάδα, Εκδοτικός Οίκος "Μέλισσα", σ. 214, 1988]

Εικόνα 7: Το συγκρότημα του σπιτιού του Σπ. Γρίζα στη Παιανία. 

[πηγή : Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Τόμος Πέμπτος, Πελοπόννησος Β' - Στερεά Ελλάδα, Εκδοτικός Οίκος "Μέλισσα", σ. 215, 1988]