Ιστορικά Στοιχεία

Ιστορικά Στοιχεία

   Η Μεσσαριά είναι ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς της Άνδρου. Πρόκειται για έναν πολύ παλιό οικισμό. Το όνομα Μεσσαριά προκύπτει από την τοποθεσία του χωριού, σχεδόν στο κέντρο του νησιού. Εικάζεται ότι η Βυζαντινή Μεσσαριά δημιουργήθηκε μετά την παρακμή της Παλαιόπολης, η οποία βρίσκεται στην δυτική πλευρά του νησιού, σε απόσταση 15 περίπου χιλιομέτρων από τον οικισμό. Η περίοδος ανάπτυξης της Μεσσαριάς, τον 17ο αιώνα, συνδέεται με την καταστροφή της Χώρας από τους πειρατές.  Κατά την περίοδο των πειρατικών επιδρομών παρείχε προστασία στους κατοίκους. Παρείχε καλή ορατότητα προς την θάλασσα και η τοποθεσία των πρώτων κτισμάτων – πύργων ήταν στρατηγική. Από τις βίγλες ήταν ευδιάκριτη η θάλασσα και λόγω της απόστασης του οικισμού από την Χώρα υπήρχε χρόνος να προετοιμαστούν για την ενδεχόμενη απειλή. Ένας άλλος λόγος που επιλέχθηκε η συγκεκριμένη τοποθεσία είναι τα εύφορα εδάφη εκατέρωθεν του οικισμού. Το αποτέλεσμα των παραπάνω, είναι η οικοδόμηση της υπερυψωμένης ράχης που παρείχε έλεγχο και η καλλιέργεια των γύρω περιοχών.

Για να αντιληφθούμε καλύτερα την ιστορία της Μεσαριάς, αναφέρουμε τις βασικές ημερομηνίες της ιστορίας της Άνδρου:

• 4ος – 12ος αιώνας Βυζαντινή Άνδρος

• 1207 – 1566 Φραγκοκρατία

• 1579 – 1821 Τουρκοκρατία

1. Βυζαντινή περίοδος

O οικισμός υπάρχει πριν από τον 12ο αιώνα μΧ. Χαρακτηριστικός είναι ο βυζαντινός ναός των Ταξιαρχών που δομήθηκε το 1158 μΧ, επί βασιλείας του Κομνηνού. Χαρακτηριστικοί είναι επίσης οι πύργοι που χρονολογούνται στον 16ο αιώνα μΧ. Ο κεντρικός δρόμος που περνάει μέσα από τον οικισμό και καταλήγει στην χώρα, φέρει τον όρο Δεμοσιά ή Ντεμοσιά που προέρχεται από την βυζαντινή περίοδο. Εικάζεται ότι η βυζαντινή Μεσσαριά παρουσίαζε οικονομικό ενδιαφέρον, έτοιμο να το εκμεταλλευτούν οι Λατίνοι άρχοντες.

2.Φραγκοκρατία

Στις αρχές της Λατινοκρατίας οικοδομείται το αρχικό τμήμα του πύργου του Καΐρη Παρόδου. Πρόκειται για το μικρό ισόγειο τμήμα στην ανατολική πλευρά του πύργου, πού εντάσσεται στην μεταγενέστερη μεγάλη κατασκευή. Αν και η οικογένεια Καΐρη υποστηρίζει ότι υλοποίησε την οικοδόμηση ολόκληρου του πύργου, το όνομα “Παρόδος” που προέρχεται από το λατινικής καταγωγής επίθετο “Parodi” , μαρτυρά ότι πρόκειται για αλλαγή ιδιοκτησίας.

Άλλος σωζόμενος πύργος της εποχής εκείνης είναι επίσης ο πύργος της οικογένειας Καΐρη δίπλα στον ενοριακό ναό τού Αγίου Νικολάου.

Το μοναδικό σωζόμενο οικόσημο από την εποχή αυτή είναι των Σομμαρίπα. Απεικόνιζε ένα όρθιο λιοντάρι στραμμένο προς τα αριστερά. Το οικόσημο αργότερα οικειοποιήθηκε ο Μιχαήλ Καΐρης, γεγονός που επιβεβαιώνει την θεωρία ότι η οικογένεια Καΐρη διαδέχθηκε τον τελευταίο Σομμαρίπα στην κατοχή των γαιών. Η διαδοχή αυτή πιθανώς δεν έγινε με ήπιο τρόπο.

Ως Φραγκική επιρροή στην Μεσσαριά, όπως και σε όλο το νησί, είναι και οι περιστερώνες οι οποίοι ακολουθούν την αυστηρή αρχιτεκτονική της Άνδρου με μειωμένα διακοσμητικά στοιχεία σε σχέση με άλλα νησιά, και θυμίζουν μεσαιωνικούς πύργους σε σμίκρυνση.

Επηρεασμένη από την εποχή αυτήν είναι και η αναπαράσταση στην δυτική είσοδο του ναού του Ταξιάρχη. Εκεί απεικονίζονται δυο άγγελοι εκατέρωθεν ενός μαρμάρινου θυρεού, να κρατούν μετάλλιο και ασπίδα, θέμα παρμένο από την Γαλλική βασιλική σημαία.

Κατά το τέλος αυτής της περιόδου συναντάμε τους πρώτους λιθόστρωτους δρόμους. Ήταν λιθοστρωμένοι με πλάκες μεσαίου μεγέθους και κτιστά σκαλοπάτια, και είχαν πάντα τοίχους εκατέρωθεν.

3.Τουρκοκρατία

Την ενδιάμεση περίοδο 1566 – 1579, επί Τουρκικής κυριαρχίας, οι γαίες άνηκαν στον ηγεμόνα Ιωσήφ Νασί, ο οποίος ενοικίαζε ολόκληρο το νησί ως φέουδο.

Με την απαρχή της Τουρκοκρατίας κι χωρίς να είναι βέβαιη η ακριβής ημερομηνία, εμφανίζονται δύο δεσπόζουσες οικογένειες που κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος της Μεσαριάς, οι οικογένειες Καΐρη και Μπίστη. Σημαντικότερη είναι η οικογένεια Καΐρη που κινείται με άνεση σε όλες τις εκφάνσεις της εξουσίας και πρωταγωνιστεί σε όλα τα τεκταινόμενα του νησιού. Μέλη της κυριαρχούν και στον φιλοοθωμανικό κλήρο. Οι τεράστιες συμπαγείς εκτάσεις που κατείχαν δεν περιορίζονταν στην Μεσσαριά αλλά εκτείνονταν σε όλο το νησί. Δεν είναι τυχαίο που το οικόσημο τους – αντίγραφο των Σομμαρίπα- είχε εγγεγραμμένο τον τίτλο «Το πάν άρχι» και συγκεκριμένα «ο Μιχαήλ Καΐρης το πάν άρχει».

Σημαντικά κτίσματα στη Μεσαριά ανήκαν σε αυτήν την οικογένεια.

• Σημαντικότερος είναι λόγω θέσης και μεγέθους ο πύργος Καΐρη – Παρόδου. Όπως αναφέραμε, το ανατολικό κομμάτι ήταν ήδη δομημένο από την εποχή της Φραγκοκρατίας. Το τελικό αποτέλεσμα προέκυψε από τέσσερις προσθήκες με τελευταία την προσθήκη νεοκλασικών χαρακτηριστικών πολύ αργότερα.

• Δίπλα στον σημερινό Άγιο Νικόλαο , βρίσκεται ο ψηλός τριώροφος πύργος Καΐρη. Σε άμεση σχέση με τον πύργο , ήταν ο μικρός ορθόδοξος ναός που βρίσκεται δίπλα του, καθώς και ο μεταγενέστερος ναός του Αγίου Ελευθερίου.

• Νεότερος είναι ο πύργος του Λορέντζο Καΐρη, που χρονολογείται το 1760. Αρχικά ήταν μονώροφος ενώ στη συνέχεια προστέθηκε ένας ακόμη όροφος. Στην κτητορική πλάκα της εισόδου αναγράφεται η χρονολογία 1818 που πιθανών σχετίζεται με μια από τις προσθήκες που έγιναν. Απ΄ το 1930 και για μερικά χρόνια, το κτήριο χρησιμοποιήθηκε ως δημοτικό σχολείο.

Μετά το 1672, σημειώνεται μεγάλη συγκέντρωση αρχόντων στην Μεσαριά λόγω της καταστροφής της Χώρας – εξού και ο χαρακτηρισμός «Αρχοντοχώρι» που της αποδίδεται. Είναι επιβεβαιωμένη η παρουσία των οικογενειών Δελλαγραμάτικα, Κοττάκη, Νέρη και Καμπανάκη. Στο γεγονός αυτό οφείλεται η ύπαρξη πολλών επιβλητικών πύργων.

• Πύργος Σπυρίδου – (έπειτα Ζαφειροπούλου και σήμερα ανήκει στην οικογένεια Πολέμη)

Το παλαιότερο τμήμα του ανεγέρθηκε κατά το τέλος του 17ου αιώνα, επί βυζαντινού ερειπίου όπως φανερώνει ο ανατολικός τοίχος που ξεπερνά σε πάχος τα 2 μέτρα.

• Πύργος Καμπάνη

Χρονολογείται μετά το 1672. Διαθέτει λοξικές οξείας γωνίας με θολωτό άνω μέρος για πυροβόλα όπλα. Πλησίον υπάρχει η Παναγία του Καμπάνη, αναγερμένη σε άγνωστο χρόνο.

• Πύργος Μπίστη.

Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα κτίσματα του οικισμού που όμως έχει υποστεί μετατροπές ώστε να αποκτήσει νεοκλασικά χαρακτηριστικά.

• Πύργος Κονδύλη

Ανεπιβεβαίωτες πηγές αναφέρουν ότι κτίστηκε κατά τον 17ο αιώνα. Οι μεγάλες φθορές που είχε προκαλέσει ο χρόνος στο κτήριο, οδήγησαν στα τέλη του 20ού αιώνα, στην κατεδάφισή του. Είχε θωρακισμένη εξώπορτα και 7 στενόμακρες πολεμίστρες. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής της εποχής εκείνης.

Από τότε και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα οι πύργοι σαν αρχιτεκτονικό θέμα εξελίσσονται για να φτάσουν σε ένα είδος πυργόσπιτων.

Μέχρι περίπου το τέλος της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Λίγο πριν την επανάσταση άρχισε να αναπτύσσεται η ναυτιλία. Το 1920, η μεγάλη ενασχόληση με την θάλασσα έχει ως αποτέλεσμα στον οικισμό να παραμείνουν πολύ λίγοι γεωργοί και χτίστες. Η γεωργία πλέον γίνεται συμπληρωματική και εξυπηρετεί αποκλειστικά τις ανάγκες του κάθε νοικοκυριού.

Μετά την απελευθέρωση, τα μέχρι τότε κατεχόμενα κτήματα δίνονται σε Έλληνες κατοίκους της Μεσαριάς και οικοδομούνται πολλά αγροτικά.

Μετά τον Β' ΠΠ , δίκτυο ύδρευσης στην Μεσαριά. Για αυτό τον λόγο υπάρχουν πολλές βρύσες στον οικισμό. Το αρδευτικό νερό προερχόταν από τους Μένητες και ήταν εξαιρετικά καθαρό. Οι αγρότες μαζί με το χωράφι, αγόραζαν και δικαίωμα χρήσης νερού από το αρδευτικό σύστημα, για συγκεκριμένες ώρες.

Όταν ο δρόμος έγινε επαρχιακή οδός, επεκτάθηκε και αυξήθηκε η κυκλοφορία αυτοκινήτων. Η βαριά υπεροπτική κυκλοφορία αποτελεί πρόβλημα για τους κατοίκους.

Τον 20ο αιώνα η αρχιτεκτονική της Μεσαριάς αλλάζει ριζικά. Έντονα επηρεασμένοι από τον νεοκλασικισμό, προσθέτουν διακοσμητικά στοιχεία στις προσόψεις, αντικαθιστούν τα δώματα με κεραμίδια και αυξάνουν το μέγεθος των ανοιγμάτων. Στα νέα κτίσματα πολλές φορές κατά την αντιγραφή του νεοκλασικού προτύπου, δεν λαμβάνονται υπόψιν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος με αποτέλεσμα την δημιουργία προβλημάτων στην καθημερινότητα των κατοίκων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι πόρτες στις βορινές προσόψεις που τον χειμώνα ήταν αδύνατο να ανοίξουν λόγω των ανέμων. Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, τα παντζούρια που έως τότε ήταν εσωτερικά, γίνονται μέρος της διακόσμησης της πρόσοψης.

Το 1957 ο οικισμός ηλεκτροδοτήθηκε – νωρίτερα από τις περισσότερες περιοχές.

Από την δεκαετία του 1960 μέχρι 1970, ακολουθώντας το γενικό ρεύμα της εσωτερικής μετανάστευσης πολλοί κάτοικοι της Μεσαριάς μετακινήθηκαν προς την Αθήνα διατηρώντας τα σπίτια τους στο νησί, ως εξοχικές κατοικίες.

Στην δεκαετία του1980 το ελληνικό κράτος θέσπισε νόμους και όργανα προστασίας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.

Έτσι από το 1983 λειτούργησε στην Άνδρο τοπικό Πολεοδομικό Γραφείο και Αρχιτεκτονική Επιτροπή Ελέγχου των Μελετών. Το 1988 θεσπίστηκε Προεδρικό Διάταγμα με δεσμεύσεις στην δόμηση οικισμών των Κυκλάδων που χαρακτηρίστηκαν Παραδοσιακοί. Μέσα σε αυτούς ήταν και η Μεσαριά.