Στέγες

Εισαγωγή

Η στέγη κατασκευάζεται εξολοκλήρου από ξύλο. Κάποια τμήματα της (πχ ελκυστήρες) γίνονται από κυπαρίσσι το οποίο παραδοσιακά φυτεύεται από τους Στενιώτες για χρήση στην οικοδομική (δώματα, πατώματα, στέγες).

Αρχικά η στεγαση γινόταν με επιπεδο χωμάτινο δωμα (συνηθως στο κατώι) ή με σχιστόπλακες που στερεόνονταν σε ξύλινο φορέα. Αργότερα με την διάδοση των κεραμιδιών και την προσθηκη ορόφου στο κατώι, η στεγαση γινεται με κεραμιδια. Σήμερα η πλειοψηφία των στεγών στον οικισμό είναι πρόσφατα ανακαινισμένες με κάλυψη κεραμυδιών βυζαντινού τύπου.

            Οι στέγες έχουν κλίση μεταξύ 25-35 %. Ξεχωρίζουν από τις σημερινές λόγω της ισουψούς στάθμης (κορνίζας) περιμετρικά από το κτίριο. Η κλασσική αυτή χάραξη είναι ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό στοιχείο και δίνει στη στέγη μια ηρεμη και ευχαριστη θεωρία.

Τυπολογια με βαση την γεωμετρια

Η γεωμετρία των στεγών ποικίλει και εξαρτάται από την γεωμετρία των χώρων που πρέπει να στεγαστούν. Διακρίνονται τρείς βασικοί τύποι στέγασης (Διριχτη-Τρίριχτη-Τετράριχτη) που στεγάζουν τετράγωνους ή ορθογώνιους χώρους. Παρατηρούνται επίσης πιο σύνθετοι τύποι στέγασης (Συνδυασμός βασικών τύπων, Σχήμα Γ, Ακανόνιστο) για να στεγάσουν πιο σύνθετου σχήματος κατόψεις. Επίσης συναντάται και η στέγαση με επίπεδο δώμα από οπλισμένο σκυρόδεμα που για τον συγκεκριμένο οικισμό αφορά μόνο ισόγεια κτίσματα.

Πιο αναλυτικά:

Διριχτη στέγη: Χρησιμοποιείται συνήθως για κάλυψη ορθογώνιας κάτοψης με δύο ορθογώνια ρίχτια και δύο τύμπανα στις στενές πλευρές. Στον οικισμό συναντάται σε μικρό ποσοστό, κυρίως για στέγαση εκκλησιών και ξωκλήσιων.

Τριριχτη στέγη: Χρησιμοποιείται συνήθως για κάλυψη ορθογώνιας κάτοψης με δύο ορθογώνια ρίχτια στις μακριές, ένα τριγωνικό ρίχτι και ένα τύμπανο στις στενές πλευρές. Συναντάται συνήθως σε συνδυασμο με τετραριχτη στέγη για κάλυψη κατόψεων πιο σύνθετου σχήματος. Σπανιότερα συναντάται και μόνη της.

Τετράριχτη στέγη: Χρησιμοποιείται σε μεγαλο βαθμο στον οικισμό. Στεγαζει κυριως χωρους τετράγωνους ή ορθογώνιους. Συχνά συναντάται και συνδυασμός δύο τετράριχτων στεγών σε σειρά (σχολείο).

Οι σύνθετοι τύποι αποτελούν μορφές στέγασης πιο σύνθετης γεωμετρίας και μεγάλης ποικιλίας που προκύπτει από την κάτοψη των χώρων που στεγάζουν.

Συνήθης τύπος που συναντάται είναι το σχήμα Γ. Στεγάζει κατόψεις σχήματος Γ και προκύπτει από συνδυασμό δύο ορθογώνιων τετράριχτων στεγών, κάθετων μεταξύ τους, που ενώνονται (συγχωνεύονται) στο ένα άκρο. Ο ενιαίος κορφιάς σχηματίζει σχήμα Γ ενώ διαμορφώνονται ρίχτια σε όλες τις πλευρές της στέγης (4 τραπεζοειδή και 2 τριγωνικά)

Επίσης παρατηρείται και συνδυασμός βασικών τύπων όπως δύο τετράριχτες ορθογώνιες σε σειρά καθώς και η ένωση τετράριχτης και τρίριχτης ορθογώνιας (σε κατοικίες). Αυτού του τύπου οι στεγάσεις συναντώνται σε μεγάλο βαθμό.

Τέλος παρατηρείται το ακανόνιστο σχήμα στέγασης (σε κατοικίες). Η γεωμετρία της στέγης είναι πιο σύνθετη και δύσκολα διαιρείται σε απλούστερα σχήματα βασικών τύπων στέγασης. Η κάλυψη γίνεται με κεραμίδια ενώ συναντάται σε μικρό ποσοστό στον οικισμό.

Δώματα

Παρατηρούνται επίπεδα δώματα από οπλισμένο σκυρόδεμα κυρίως σε ισόγεια κτίσματα. Σε παληά λίθινα, ισόγεια κτίρια λαικής αρχιτεκτονικής το οπλισμένο σκυρόδεμα αντικατέστησε το παληό επίπεδο δώμα από ξύλινες δοκούς με διαστρώσεις χώματος και φρυγάνων. Τέτοια παραδοσιακά επίπεδα δώματα από χώμα δεν συναντώνται πλέον στο οικισμό. Παρά την καλή θερμική μόνωση που παρείχαν αντικαταστάθηκαν λόγω των προβλημάτων υγρασίας που αντιμετώπιζαν. Χαρακτηριστικό είναι ότι σώζονται ακόμα οι σχιστόπλακες που εξείχαν από τη λίθινη τοιχοποιία και διαμόρφωναν σκαλοπάτια στην εξωτερική παρεια του τοίχου, για την άνοδο προς το χωμάτινο δώμα και την συντήρισή του.

Κατασκευή στέγης

Τα ζευκτά αποτελούν το κυριότερο στοιχείο της στέγης. Είναι τριγωνικά ξύλινα πλαίσια που εδράζονται στην φέρουσα τοιχοποιία. Κατανέμουν τα φορτία των υπερκέιμενων στοιχείων προς τις φέρουσες τοιχοποιίες ενώ δίνουν στη στέγη το χαρακτηριστικό τριγωνικό της σχήμα.

Τα ζευκτά αποτελούνται από επιμερους τμήματα τα οποία συνδέονται μεταξύ τους. Ο τρόπος σύνδεσης που παρατηρήθικε είναι με συνδυασμό εγκοπών και ήλωσης. Οι εγκοπές δημιουργούνται συνήθως στο ξύλο μεγαλύτερης διατομής ενώ το προς σύνδεση άλλο άκρο διαμορφώνεται ώστε να σφηνώνει στην εγκοπή. Η σύνδεσή τους ενισχύεται με μεταλικά καρφιά που διατρέχουν και τα δύο προς ένωση στοιχεία.

Τα τμήματα της στέγης είναι:

Οι στρωτήρες είναι καδρόνια που τοποθετούνται περιμετρικά στο ανωτερο σημείο της τοιχοποιίας. Δημιουργούν ξυλοδεσία στην οποία εδράζεται η στέγη και ενισχύουν την ακαμψία της κατασκευής.

Οι ελκυστήρες είναι πελεκημένοι κορμοί από κυπαρίσσι, κυκλικής διατομής. Εδράζονται πάνω από τους στρωτήρες, τοποθετούνται οριζόντια μεταξύ φερόντων στοιχείων τοιχοποιίας και γεφυρώνουν το άνοιγμα. Αποτελούν το οριζόντιο τμήμα του ζευκτού.

Ο ορθοστάτης ή μπαμπάς είναι το κατακόρυφο ξύλινο στοιχείο που τοποθετείται στην μέση του ελκυστήρα, ενώ το μήκος του καθορίζει το ύψος και την κλίση της στέγης. Στον τύπο στέγασης που συναντήθικε στις στενιές ο ορθοστάτης είναι κοντύτερος από το συνολικό ύψος της στέγης, δεν επικάθεται στον υποκείμενο ελκυστήρα του αλλά υπάρχει κενό μεταξύ τους. Η στήριξη του ορθοστάτη γίνεται με βοηθητικές αντηρίδες.

Οι αμείβοντες είναι τα κεκλειμένα στοιχεία του ζευκτού. Το ένα άκρο τους συνδέεται με τον ορθοστάτη στο ανώτερο σημείο του, ενώ το άλλο άκρο με τον υποκείμενο ελκυστήρα στο σημείο έδρασής του με την τοιχοποιία. Η σύνδεση πραγματοποιείται με συνδυασμό εγκοπών και ήλωσης. Οι αμείβοντες ορίζουν στον χώρο την κλίση της στέγης (ρίχτια).

Οι αντηρίδες ή μασχάλες είναι διαγώνια ξύλινα στοιχεία που ενισχύουν την κατασκευή του ζευκτού. Συνδέονται με τον ορθοστάτη στο κατώτερο σημείο του και με τους κεκλειμένους αμείβοντες περίπου στο ανώτερο 1/3 του μήκους τους. Η σύνδεση στον ορθοστάτη γίνεται με εγκοπες και μεταλικά καρφιά ενώ στους αμείβοντες μόνο με ήλωση.

Οι τεγίδες ή καδρόνια είναι ξύλινα στοιχεία που τοποθετούνται κάθετα στους αμείβοντες, ενώνουν δύο διαδοχικά ζευκτά και διατρέχουν κατά μήκος τη στέγη. Οι τεγίδες είναι παράλληλες μεταξύ τους, τοποθετούνται με ενστικτώδη κριτήρια και καρφώνονται στους αμείβοντες σε ισες περίπου αποστάσεις καθόλο το μήκος τους. Στο ανώτατο σημείο της στέγης (πανω από τον ορθοστάτη) το ξύλινο στοιχείο που τοποθετείται ονομάζεται κορφιάς.

Το σανίδωμα ή πέτσωμα αποτελέι μία συνεχή στρώση σανιδιών με φορά κάθετη προς τις τεγίδες. Ακολουθεί δηλαδή την κλίση των αμειβόντων. Συνδέεται με τα καδρόνια (τεγίδες) με τη χρήση μεταλικών καρφιών. Δημιουργεί το υπόβαθρο για την τελική στρώση των κεραμιδιών.

Τα κεραμίδια είναι βυζαντινού τύπου και τοποθετούνται αλληλεπικαλυπτόμενα σε σειρές με χρήση συνδετικού κονιάματος για την σταθεροποίηση τους. Αποτελούν το ανώτερο στρώμα προστασίας της στέγης από τις καιρικές συνθήκες. Στις πιο φροντισμένες κατατασκευές συναντούμε διακοσμητικούς ακροκέραμους στις γωνίες της στέγης.

Παλαιοτερα η καλυψη στεγων γινόταν με σχιστόπλακες, λογω της επάρκειας του τοπικου υλικου. Σήμερα στον οικισμό η χρήση σχιστόπλακων περιορίζεται σε μικρές ή ευτελείς κατασκευές. Αρκετά διαδεδομένη πάντως είναι η κάλυψη κάπασων με σχιστόπλακες και διακοσμητική διάθεση.

Στο σημείο έδρασης της ξύλινης κατασκευής πάνω στον λίθινο φορέα, δημιουργείται μια μικρή προέκταση του πετσώματος και των κεραμιδιών ως προστασίας της υποκείμενης τοιχοποιίας από τα όμβρια. Σε εκείνο το σημείο το επίμηκες άνοιγμα που δημιουργείται μεταξύ τοιχοποιίας και πετσώματος κλεινει με τη  κατασκευή της κορνίζας της στέγης.

Η κορνίζα κατασκευάζεται στο ανώτερο τμήμα της φέρουσας τοιχοποιίας με την τοποθέτηση σχιστοπλακων σε προεξοχή σαν βάση της. Το κενό μεταξύ των πλάκών (βάσης της κορνίζας) με το υπερκέιμενο πέτσωμα της στέγης κλείνει με μικρές σφηνωμένες πέτρες.

Η κορνιζα της στεγης δεν είναι μεγαλη. Εχει τρεχουμενο πλατος 15-20 εκ. ύψος (κουτελο) 7-10 εκ. απλή κατανομή χωρίς ιδιαιτερη διακόσμηση αλλά συχνή συμπαράσταση ενός κολλάρου στη βάση της ύψους  10-12 εκ. και πάχους 3-5 εκ. Στα πιο φροντισμένα σπιτια υπάρχουν ανοικτά οριζόντια μεταλικά λόυκια που διατρέχουν το μήκος της στέγης και τα νερά διοχετεύονται σε κατακόρυφες υδροροές.

Παραδοσιακά σε κάθε κατασκευή οι τεχνήτες αποφάσιζαν με βάση την εμπειρία, το ένστκτο και το διαθέσιμο υλικό στην οικοδομική. Ειδικότερα για την κατασκευή στεγών αυτό το χαρακτηριστικό διακρίνεται στη χρήση πληθώρας ξύλινων δοκών, ημικατεργασμένων-πελεκητών, σε διάφορες διατομές, που προστίθενται για να ενισχύσουν στατικά τα στοιχείων των ζευκτών και της στέγης. Τα συνδετικά αυτά στοιχεία καρφώνονται στον ξύλινο φορέα προς όλες τις διευθύνσεις, δίνοντας μία φαινομενική όψη τυχαιότητας.

Τυποι ζευκτων

Στον οικισμό παρατηρήθικαν δύο τύποι κατασκευής ζευκτών. Ο πρώτος τύπος είναι με παρουσία λοξών αντηρίδων που αποτελούν σύστημα στήριξης του ορθοστάτη και των αμειβόντων, όπως περιγράφεται πιο πάνω. Ο ορθοστάτης δεν έρχεται σε επαφή με τον υποκείμενο ελκυστήρα του ζευκτού.

Στον δεύτερο τύπο οι λοξές αντηρίδες απουσιάζουν ενώ η στήριξη του ορθοστάτη γίνεται με απευθείας έδρασή στον οριζόντιο ελκυστήρα του.

Ταβάνια

Η κατασκευή του ταβανιού του ορόφου γίνεται σε σχέση με τα στοιχεία της στέγης. Η κατασκευή αυτή εξυπηρετεί λειτουργικούς αλλά και αισθητικούς σκοπούς. Δημιουργεί θερμική μόνωση στο κτίριο, ενώ ταυτόχρονα απομονώνεί και αποκρύπτει τα στοιχεία της στέγης από τον χώρο διαβίωσης.

Στον οικισμό παρατηρήθηκε  ο καρφωτός τύπος ταβανιού. Σε αυτόν οι ελκυστήρες της στέγης φέρουν τα στοιχεία του ταβανιού. Η σύνδεση γίνεται με κάρφωμα. Πιο συγκεκριμένα  στο κάτω μέρος των ελκυστήρων και σε διεύθυνση κάθετη προς αυτούς καρφώνονται οριζόντιες δοκίδες (5χ5) τετράγωνης διατομής σε αποστάσεις 50 εκ. περίπου. Στη συνέχεια με διεύθυνση παράλληλη με αυτή των υπερκείμενων ελκυστήρων καρφώνονται πάνω στα πηχάκια (και εν μέρει τους εκλυστήρες) οι σανίδες του ταβανιού. Στο κάτω (ορατό μέρος των σανίδων) τα κενά κλείνουν με μικρά πηχάκια (αρμοκάλυπτρα).