Η ανάπτυξη του οικισμού και η έννοια της καστροπολιτείας

Όπως φαίνεται στο χάρτη του Δραπανιά, τα περισσότερα παραδοσιακά κτήρια συγκεντρώνονται σε μια ορισμένη υποπεριοχή. Αυτή η υποπεριοχή αποτελεί, λοιπόν, τον αρχικό πυρήνα του οικισμού, την περίοδο της ενετοκρατίας. Στον πυρήνα αυτό, πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η εκκλησία,  καθώς η θέση της είναι στρατηγική, κρύβοντας πίσω από αυτήν και ''προστατεύοντας'' τον οικισμό. Ταυτόχρονα, αυτή αποτελεί το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο του οικισμού. Ο πυρήνας αυτός σταδιακά επεκτάθηκε με μοναδικό όριο το ποτάμι και με κέντρο την εκκλησία.                                                 

Παρατηρώντας τη μορφή αυτού του πυρήνα, συμπεραίνουμε ότι τα κτήρια είναι τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο, δίχως υποχώρηση από το όριο του δρόμου. Ως γνωστόν, η Κρήτη, λόγω της θέσης της, δεχόταν συνεχείς επιθέσεις από  κατακτητές και γι' αυτό  το λόγο τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στους οικισμούς του νησιού επινοήθηκαν διάφορες αμυντικές μέθοδοι. Επομένως, η προαναφερθείσα δόμηση έχει ως στόχο το σχηματισμό ενός φυσικού οχυρού, της λεγόμενης καστροπολιτείας. Αναλυτικότερα, τα κτήρια συγκροτούν ένα αυστηρό τείχος προστασίας, όντας πλήρως εσωστρεφή, καθώς οι αυλές τοποθετούνται στο πίσω μέρος. Η επικοινωνία μεταξύ των γειτνιαζόντων κατοικιών ήταν εφικτή, μέσω ενδιάμεσων ανοιγμάτων, στενών μονοπατιών ανάμεσα στα οικοδομικά τετράγωνα ή ακόμα και μέσω κοινών αυλών. Τέλος, αντιλαμβανόμαστε ένα επιπλέον ισχυρό φυσικό  όριο, το ποτάμι, το οποίο ενισχύει τον οχυρωματικό χαρακτήρα του Δραπανιά.                                                                      

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε στο δίκτυο των δρόμων του οικισμού και συγκεκριμένα σε αυτούς που κινούνται γύρω από τον αρχικό παραδοσιακό πυρήνα. Οι δρόμοι αυτοί είναι στενοί, με πλάτος 0,80-2,50 μ, και οι περισσότεροι έχουν καμπυλωτή χάραξη. Επιπλέον, σε ορισμένα σημεία τους,  στενεύουν σταδιακά, κάτι που αποσκοπεί στην αποφυγή της μαζικής εισροής των επιδρομέων στον οικισμό και την ευκολότερη αντιμετώπιση τους.

Κατ'επέκταση, η καστροπολιτεία μπορεί να θεωρηθεί ως  δείγμα της λεγόμενης φρουριακής αρχιτεκτονικής, η οποία εμφανίστηκε στο νησί της Κρήτης την περίοδο της Ενετοκρατίας(1204-1669 μ.Χ). Πιο συγκεκριμένα, οι Ενετοί κατασκεύασαν οχυρώσεις στα λιμάνια και τα αστικά κέντρα με σκοπό την προστασία της κατακτημένης γης από ενδεχόμενους επιδρομείς. Σε αυτά τα έργα, βέβαια, συμμετείχαν ντόπιοι μάστοροι και αρχιτεχνίτες, οι οποίοι μετέφεραν καίρια στοιχεία της φρουριακής αρχιτεκτονικής στις κατοικίες των οικισμών που αργότερα έχτισαν.