Παράγοντες που επέδρασαν στον καθορισμό της μορφής του οικιστικού συνόλου

ΥΛΙΚΟΙ

Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του οικισμού έπαιξαν  τα διαθέσιμα υλικά . Όπως έχει αναλυθεί στην ενότητα " τα Κτήρια - Δομική Ανάλυση " η πληθώρα ηφαιστιογενών πρώτων υλών , όπως η θηραΪκή γη , η ελαφρόπετρα, η κοκκινόπετρα και η μαύρη πέτρα  αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη της κατασκευαστικής τεχνοτροπίας του οικισμού . Αυτό σε συνδυασμό με την ελάχιστη ξυλεία οδήγησε αναπόφευκτα σε πολύ χαρακτηριστικές μορφές, όπως ,  στο θολωτό σύστημα στέγασης , στις αργολιθοδομές των εξωτερικών  τοίχων , στις έντονα γλυπτικές επιχρισμένες επιφάνειες.

Εξίσου σημαντικό στοιχείο στη διαμόρφωση του οικιστικού συνόλου είναι το κλίμα της περιοχής. Ο Πύργος Καλλίστης τοποθετείται σε αρκετά μεγάλο υψόμετρο σε σχέση με τη θάλασσα , στους πρόποδες του Προφήτη Ηλία . Ως συνέπεια αυτού η νοτιότερη μεριά του οικισμού έχει ηπιότερο κλίμα από την πλευρά βόρεια του Καστελιού,  παρουσιάζει μεγαλύτερη οικιστική ανάπτυξη και οι κατοικίες βρίθουν . Αντιθέτως πίσω από το Καστέλι η υγρασία και οι δυνατοί άνεμοι διαμορφώνουν τις κατάλληλες συνθήκες για την παραγωγή κρασιού και έτσι δημιουργήθηκαν  πολλές κάναβες σε εκείνο το σημείο. Ο δυνατός ήλιος τους περισσότερους μήνες του χρόνου και ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς έχει επιβάλει μικρά ανοίγματα στους τοίχους , παραθυρόφυλλα ανοιγόμενα  προς το εσωτερικό και το άσπρο με ελάχιστες διακυμάνσεις ως το κυρίαρχο χρώμα των τελικών επιφανειών .

ΆΥΛΟΙ (Κοινωνικοί - Οικονομικοί -Πολιτισμικοί)

Καθοριστικό ρόλο στον τρόπο οικιστικής ανάπτυξης του Πύργου , έπαιξε η πειρατεία ,κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη διαμόρφωση οχύρωσης γύρω από τον αρχικό πυρήνα , ο οποίος πιθανολογείται πως αρχικά αποτελούσε μοναστηριακό συγκρότημα. Πρακτικά η οχύρωση αυτή υλοποιείται με τα καστρόσπιτα , κτίσματα με μεγάλο ύψος και λιγοστά ανοίγματα των οποίων ο απόλυτα συμπαγής εξωτερικός τοίχος αποτελούσε το τοίχος .

 Κατά τον 19ο αιώνα με την παύση των πειρατικών επιδρομών , ο οικισμός αναπτύσσεται έξω από τα όρια του Καστελιού , με μια ακτινωτή λογική.  Οι πρόσφατες μνήμες των επιδρομών καθώς και η έλλειψη χώρου οδηγούν στην δημιουργία στενών δρόμων , έλλειψη δημόσιων πλατωμάτων πλην αυτού έξω από την καστελόπορτα  , ενώ τα λαϊκά σπίτια διαφόρων τυπολογιών όπως αυτές έχουν αναλυθεί στην αντίστοιχη ενότητα, χαρακτηρίζονται από μία στενοχωρία . Τα λίγα αρχοντικά που ανήκαν κυρίως σε Λατίνους φεουδάρχες μετεξελίχθηκαν  σε επαύλεις με πολλά νεοκλασικά στοιχεία.

Παρατηρούμε ακόμα πως  η θρησκεία αποτελεί ζωτικό στοιχείο για τους κατοίκους του Πύργου . Οι εκκλησίες βρίθουν και αποτελεί η κάθε μία ξεχωριστά , τοπόσημο και κόσμημα για τον οικισμό . Αλλά η ύπαρξή τους υποψιαζόμαστε ότι συμβάλει και στην οργάνωση της ζωής-ιδιαίτερα τα παλαιότερα χρόνια , καθώς οι καμπάνες της  σηματοδοτούν την ώρα,  τον κίνδυνο , το πένθος .

Η ανάπτυξη , τόσο η πληθυσμιακή όσο και η οικονομική σταματά με το σεισμό του 1956 ενώ το 1970 ολόκληρη η Σαντορίνη μετατρέπεται σε τουριστικό θέρετρο και έτσι επέρχονται στη συνέχεια αξιοσημείωτες αλλοιώσεις , στην τυπολογία ,το κέλυφος και το ύφος των κτισμάτων .