Συμπεράσματα

   Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Πενταλόφου είναι μια αρχιτεκτονική αέναη και αμετάβλητη στον χρόνο καθώς έχει τις ρίζες της σε στοιχεία εξίσου ακλόνητα και αιώνια.  

   Η μητέρα φύση, αρχικά, που παρείχε άπλετα τα υλικά στους μάστορες της πέτρας για να οικοδομήσουν τις δημιουργίες τους, είναι φυσικά ο πρώτος ανεξάντλητος και αθάνατος παράγοντας που έχει διαμορφώσει την υφιστάμενη μορφή του οικισμού. Η πέτρα και το ξύλο, τα υλικά που κοσμούν το ίδιο το φυσικό υπόβαθρο (περιβάλλον) του οικισμού, έρχονται να αποτελέσουν τις πρώτες ύλες από τις οποίες κατασκευάζονται τα κτίσματα. Το γεγονός αυτό όσο και το έντονο φυσικό ανάγλυφο με την έντονη κλίση στις πλαγιές των λόφων που κάνει τις κατοικίες να μοιάζουν σαν "σκαρφαλωμένες" σε αυτές, δημιουργεί την εικόνα της γέννησης των κτισμάτων από το ίδιο το φυσικό περιβάλλον, μοιάζουν σαν να είναι άμεση και φυσική προέκταση αυτού. 

   Ο ανθρώπινος ζήλος για τις κατασκευές αυτές και το μεράκι αλλά και η ανάγκη κάλυψης βασικών λειτουργικών αναγκών για τις οποίες μεριμνά η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αυτή, είναι παράγοντες αμετάβλητοι με την πάροδο του χρόνου που την έχουν διαμορφώσει και τη διέπουν μέχρι και σήμερα. Πιο συγκεκριμένα, αξίες όπως το φιλότιμο και η εργατικότητα των κατοίκων της περιοχής διαφαίνονται στα επιβλητικά πέτρινα οικοδομήματα τους τα οποία προϋπέθεσαν συνεργατική και κοπιώδη δουλειά για να ανεγερθούν. Οι πετράδες έκαναν αρχιτεκτονική βιώσιμη, πάνω από όλα για τον άνθρωπο γι' αυτό και φρόντισαν πριν απ' οτιδήποτε άλλο τα κτίρια τους να διευκολύνουν την καθημερινή ζωή των κατοίκων. Λειτουργίες που σχετίζονται με την επαγγελματική δραστηριότητα των κατοίκων (γεωργία, κτηνοτροφία) αλλά και την άνεση και τη βιωσιμότητα έρχονται να εξυπηρετήσουν στοιχεία όπως οι ισόγειοι χώροι για τα ζώα αλλά και την αποθήκευση αγαθών. Χάρη στη μέριμνα αυτή των μαστόρων για τον άνθρωπο οι εργασίες και η καθημερινότητα των ανθρώπων κυλά ομαλά και αγόγγυστα έως και σήμερα.   

   Το χωριό εντάσσεται, επιπλέον, ομαλά και συνυπάρχει με το φυσικό τοπίο χωρίς να το αλλοιώνει. Πέτρινες κλίμακες για πρόσβαση σε υπερυψωμένες ιδιοκτησίες και αυλές, δρόμοι με έντονη κλίση, ωστόσο προσπελάσιμοι, αναλειμματικοί πέτρινοι τοίχοι που συγκρατούν χώματα, είναι λίγοι μόνο από τους τρόπους που ο άνθρωπος έχει εφεύρει προκειμένου να συνυπάρχει αρμονικά με το άγριο τοπίο έντονης γεωμορφολογίας του τόπου. 

   Τα κτίρια στο Πεντάλοφο τείνουν να διατηρούν μια κοινή γραμμή σε πολύ μεγάλο βαθμό με αποτέλεσμα να διατηρείται σημαντικά η ομογένεια του χωριού. Υπάρχει το κοινό δομικό σύστημα που προαναφέραμε, τα όμοια υλικά και η μοναδική τεχνοτροπία των μαστόρων που συνεργατικά έχτισαν τα σπίτια. Έχτισαν τις κατοικίες εμπλουτίζοντας και συνεισφέροντας ο ένας στο έργο του άλλου διατηρώντας συνάμα κοινές τεχνικές και αντίληψη για τα κτίσματα και το περιβάλλον το οποίο δομούν, τις ανάγκες των ιδίων και των οικογενειών τους κ.ά. Στους άξονες για τους οποίους έγινε λόγος οφείλεται η σημερινή, ομοιόμορφη εικόνα του Πενταλόφου. Ο κανόνας των πέτρινων κτιρίων, διώροφων ή τριώροφων, με περιορισμένες κατηγορίες εσωτερικής διάταξης, στέγη αρχικά από σχιστόλιθο διατηρείται σε όλη την έκταση του χωριού. Τα περισσότερα, ακόμη, στρέφονται προς το νότο για την εξασφάλιση καλύτερου φωτισμού και διαθέτουν αυλή. Φυσικά διαφοροποιήσεις ως προς την εσωτερική διάταξη, την έκταση της αυλής, την σχέση της με το υψόμετρο του δρόμου,  ή την ύπαρξη ισόγειων χώρων για πρόσθετες λειτουργίες, υπάρχουν και οφείλονται σε φυσικούς παράγοντες (γεωμορφολογία) αλλά και στο γεγονός ότι η κάθε γειτονιά - μαχαλάς οικοδομήθηκε ξεχωριστά όσον αφορά την χρονική περίοδο και τις ανάγκες των ανθρώπων. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που τείνουν να διακόψουν αυτή τη συνοχή, παρ’ ότι δεν το επιτυγχάνουν. Εδώ γίνεται λόγια για ορισμένα νεότερα κτίρια με φορέα από οπλισμένο σκυρόδεμα στην κεντρική περιοχή του χωριού, στο τμήμα ,δηλαδή, που διατρέχεται από την Εθνική Οδό, οικοδομήθηκε μεταγενέστερα και έχει πιο δημόσιο χαρακτήρα.  Διαπιστώνεται, παρ' όλα ταύτα πως τα κτίρια του οικισμού, παρά τις μικρές αυτές αποκλίσεις, είναι κατά κανόνα αρκετά όμοια μεταξύ τους και στο σύνολο τους προβάλλουν τις αξίες των ανθρώπων που τα δημιούργησαν, το μεράκι τους, τον σεβασμό τους προς τη φύση που τους φιλοξενεί καθώς και την εμπιστοσύνη και την αγάπη προς τα υλικά που η ίδια τους παρέχει. 

   Οι κάτοικοι του Πενταλόφου είναι συναισθηματικά δεμένοι με τα οικήματα τους και την ιστορία αυτών. Φαίνεται να επιθυμούν να διατηρήσουν την εικόνα του οικισμού σε όσο το δυνατό πιο κοντά στην αρχική, μεριμνώντας ωστόσο για την καλή κατάσταση και τη λειτουργικότητα των κατοικιών τους. Οι αλλοιώσεις επομένως που έχουν επέλθει ανά τα χρόνια αφορούν ξεκάθαρα την επισκευή δομικών στοιχείων και μελών που είχαν καταστραφεί και δεν ήταν πλέον καλαίσθητα μα πρωτίστως λειτουργικά αλλά και την κάλυψη νέων αναγκών που προέκυψαν με την πάροδο των ετών. Η αντικατάσταση, λόγου χάρη, των παλαιών ξύλινων στοιχείων (κουφώματα, πατώματα, σκάλες) επειδή λόγω καταστροφών ή πολυετούς χρήσης είχαν πάψει να είναι λειτουργικά, του υλικού επικάλυψης της στέγης με κεραμίδι επειδή ο σχιστόλιθος χρειαζόταν συχνή αντικατάσταση και επομένως η συντήρηση του ήταν δύσκολη και ποίκιλλες άλλες κατασκευές, σκοπεύουν όχι στο να μεταβάλλουν την εικόνα των κτιρίων αλλά να τα καταστήσουν βιώσιμα για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη χρονική διάρκεια. Τέλος, η προσθήκη επί πλέον κτισμάτων, ίσως ακόμη και από άλλα υλικά (μπετόν) για τη στέγαση νέων αναγκών (πχ. χώροι υγιεινής πλέον στο εσωτερικό της οικίας ή ανάγκη πρόσθετου αποθηκευτικού χώρου) δεν αποβλέπει ούτε αυτή στην αλλοίωση της μορφής αλλά στην καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση της καθημερινότητας των ανθρώπων. 

   Εάν και ο Πεντάλοφος, φαινομενικά ξεκίνησε από διαφορετικούς οικιστικούς πυρήνες (μαχαλάδες), όχι σε κοντινή μεταξύ τους απόσταση, στη συνέχεια οργανικά επεκτάθηκαν πλησιάζοντας ο ένας τον άλλο και γεννήθηκαν και άλλοι. Το πλησίασμα αυτό και η ενότητα ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο με την διάνοιξη της κεντρικής Ε.Ο. Ιωαννίνων Κοζάνης κεντρικά του χωριού η οποία αν και φαινομενικά το τέμνει σε δύο ενότητες στην πραγματικότητα λόγω της αυξημένης κίνησης αποτέλεσε ακόμη ένα οικιστικό κέντρο με κτίρια να συσσωρεύονται εκατέρωθεν της, γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ των απομακρυσμένων γειτονιών.   

   Παρά ωστόσο τη διευκόλυνση της πρόσβασης στο χωριό μέσω της Ε.Ο. ο Πεντάλοφος εξακολουθεί να είναι σχετικά απομακρυσμένος από τον γύρω πολιτισμό. Αυτό σε συνδυασμό με τον ούτως ή άλλως εσωστρεφή χαρακτήρα του οικισμού -τα κτίρια είναι σκαρφαλωμένα σε πλαγιές, οι λόφοι εμποδίζουν την άμεση οπτική σε ορισμένα σημεία, "προστατεύοντας" τα, γεγονός που εξηγείται από την ανάγκη για άμυνα τα παλαιότερα χρόνια- καθιστά το χωριό αποκομμένο και απομακρυσμένο από τις γύρω περιοχές και οδηγεί στη σταδιακή εγκατάλειψη του. Παρατηρείται, επομένως σταδιακή μείωση του πληθυσμού λόγω της αποχώρηση των νέων και την κατεύθυνση τους προς αστικά κέντρα. Παραμένουν ωστόσο, στον τόπο, κατά κύριο λόγο γηραιότεροι κάτοικοι του Πενταλόφου, των οποίων η μνήμη και η ψυχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με αυτόν και ριζωμένες βαθιά. Οι ιστορίες ανέγερσης των σπιτιών που ζουν, τις οποίες έχουν ακούσει από τους προγόνους τους και η λατρεία και η εκτίμηση στη φύση που τους παρείχε απλόχερα τα υλικά για τα σπιτικά τους και συνάμα τον πανέμορφο αυτό τόπο για τη φιλοξενία τους καθιστούν τον αποχωρισμό αδύνατο.