Οικιστική Ανάπτυξη

Η σημερινή θέση της Καστάνιανης είναι η 3^η εγκατάσταση του χωριού, στο άκρο της συνοικίας Γκάλινας. Από τα πρώτα χτίσματα είναι η εκκλησία της ΠΑΝΑΓΙΑΣ, με χρονολογία το 1018 μ.Χ., η οποία μαρτυρεί ότι το τρίτο χωριό χτίστηκε το έτος εκείνο, ή και νωρίτερα της χρονολογίας αυτής. Η θέση της εκκλησίας αυτής δεν είναι τυχαία. Τοποθετείται σε σημείο όπου είναι εύκολο οι κάτοικοι να διακρίνουν τους επιδρομείς που καταφτάνουν από τη κεντρική οδό που ενώνει την Ήπειρο και τη Μακεδονία (σημερινή Ε.Ο. Κοζάνης-Ιωαννίνων). Ανασκευάζεται το 1928.

Άλλες εκκλησίες που έχουν διατηρηθεί έως και σήμερα είναι ο Άγιος Δημήτριος (1780), ο Άγιος Γεώργιος (1820), οι Άγιοι Απόστολοι (1830) και ο Άγιος Χαράλαμπος (1910). Χτίζονται σε λόφους και σε υψώματα, ως είδος φρουρίου με πολεμίστρες. Έχουμε επομένως μία φρουριακή ανάπτυξη της Καστάνιανης.

Μετά τις επιθέσεις από Σέρβους (1059) και Σλάβους (1071), τη Τουρκοκρατία ( μέσα 15^ου αι. με αρχές 19^ου αι. ) και τους δύο Παγκόσμιους πόλεμους ( μέσα 19^ου αι. με μέσα 20^ου αι.), η Καστάνιανη αρχίζει να επεκτείνεται.

Στο μεσαίο Μαχαλά της Μεσαριάς, επικρατεί η γραμμική ανάπτυξη με αρχή την εκκλησία, το σχολείο και τη πλατεία του χωριού. Από εκεί περνάει και το κεντρικό καλντερίμι το οποίο ανεβαίνει πάνω στο λόφο, στρίβει νότια και στο τέλος διακλαδίζεται σε πολλά μικρά δρομάκια. Εκατέρωθεν του δρόμου αυτού, χτίζονται κάποια από τα πρώτα σπίτια, ή αρχοντικά. Η κατοίκηση στο κέντρο της Μεσσαριάς είναι αρκετά πυκνή. Όσο απομακρύνεται κανείς από αυτό, τα σπίτια αραιώνουν και αποκτούν μικρά κτήματα καλλιέργειας που αποτελούν μέρος της μονάδας του κάθε νοικοκυριού.

Στη περιοχή της Ράχης, η ανάπτυξη είναι ακτινωτή, με κέντρο το Πλάτανο, και καλύπτει το λόφο. Εκεί τα περισσότερα κτίσματα είναι επίσης κατοικίες, με εξαίρεση τον ξενώνα του χωριού, ο οποίος είναι αρκετά μεταγενέστερος, έναντι των υπολοίπων.

Η βόρεια πλευρά του χωριού, όπου βρίσκεται η Γκάλινα, είναι και η πιο παλιά περιοχή του χωριού, στην οποία συγκεντρώνονται πολλά σπίτια, επίσης από τα πιο παλιά. Η Γκάλινα είναι πιο ελεύθερα διαμορφωμένη, δεν ακολουθεί κάποιο κανόνα παρά μόνο, εξελίσσεται με διακλαδώσεις δρόμων, οι οποίες ξεκινούν από το γεφύρι της Μεσαριάς-Γκάλινας και καταλήγουν ψηλά στην εκκλησία της Παναγιάς.

Γενικότερα, το χωριό δεν εξελίχθηκε γύρο από ένα πυρήνα ή ένα δρόμο. Υπήρξαν πολλοί πυρήνες-κτίσματα, όπως οι εκκλησίες, γύρω από τις οποίες, σταδιακά χτίστηκαν και άλλα οικήματα και σχηματίστηκαν οι τρεις Μαχαλάδες – οι τρεις γειτονιές του χωριού. Αρχοντικά  σπίτια ή πολύ παλιά κτισματα, θα συναντήσει κανείς και στη Μεσαριά και στη Γκάλινα, ίσως και κάποια στη Ράχη, αλλά σίγουρα δεν είναι συγκεντρωμένα σε κάποια περιοχή.