Συμπεράσματα

Η σημερινή συμπαγής εικόνα του οικισμού υπενθυμίζει το παρελθόν του ως ενιαίο συγκρότημα με αυστηρά οριοθετημένη μορφή. Ο συμπαγής πυρήνας του αποτελεί δέσμευση για την μετέπειτα ανάπτυξη του. Το περίγραμμά του Μάκρωνα προς τον Νότο έχει στην ουσία οριστεί από τα φυσικό ανάγλυφο του εδάφους (έντονη κλίση) και δεν επιδέχεται χαλάρωση ή επέκταση.

Οι ιστορικές φάσεις των μικρών οικισμών της κρητικής ενδοχώρας είναι ορατές ακόμη τόσο στα κελύφη των κτισμάτων όσο και στις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις. Βέβαια, σήμερα, με την αυτόβουλη χρήση σύγχρονων υλικών και οικοδομικών στοιχείων, η ιστορική μνήμη καλύπτεται από το σοβά και τις τσιμεντόπλακες. Ακόμη και η αναστήλωση της εκκλησίας του χωριού έχει γίνει με τρόπο άστοχο θα λέγαμε.

Ενδιαφέρον είναι ακόμα το σχήμα τοπικού άρχοντα – δουλευτών σε συνάρτηση με την ιδιοκτησία, το οποίο διατηρείται στο χρόνο, προσαρμοσμένο πάντοτε στις ιστορικές συνθήκες και στο διοικητικό σύστημα της εκάστοτε περιόδου. Μολονότι δεν μιλάμε πλέον για φεουδάρχη/αγά και υποτελείς ο κοινωνικός σχηματισμός αποτυπώνεται στον καταμερισμό των ιδιοκτησιών που προέκυψε από τη διάσπαση της ενιαίας ιδιοκτησίας. Το μεγαλύτερο συγκρότημα ανήκει πλέον στον Ι. Μπασιά απόγονο περιώνυμης κρητικής γενεαλογίας τον οποίο οι ντόπιοι αναγνωρίζουν ως ευεργέτη της περιοχής.

Όπως είδαμε, από τις ιδιαιτερότητες του οικισμού είναι η χαλαρή διάρθρωση του ιδιωτικού και δημοσίου χώρου. Η σχέση ιδιωτικού/δημόσιου όμως μπορεί να αναγνωριστεί μόνο μέσα από αυτήν της ατομικότητας/συλλογικότητας που αποτελεί κοινωνική και όχι πολεοδομική συνθήκη. Η σύνθεση των κατοικιών διαμορφώνεται σύμφωνα με τις σχέσεις των κατοίκων οι οποίοι οικειοποιούνται τόσο το ιδιωτικό όσο και το δημόσιο με αποτέλεσμα την οργανική τους ενότητα.  Οι δρόμοι που προκύπτουν ανάμεσά τους γίνονται συχνά προέκτασή των ίδιων των ιδιωτικών υπαίθριων χώρων. Στην προκειμένη περίπτωση βέβαια ο πολύ μειωμένος αριθμός μόνιμων κατοίκων δεν ευνοεί την διατήρηση και δημιουργία ζωντανών χώρων συλλογικής ζωής.

Ως προς την κατοικία, ενιαίος τύπος κατοικίας δεν υπάρχει στον Μάκρωνα. Παρ’ όλα αυτά πολύ σημαντικό στοιχείο για την οικοδόμηση της κατοικίας είναι η συμμετοχή του κατόχου του κάθε σπιτιού στη δημιουργία του, με σχέδιο που δεν είναι αποκομμένο από τις προσωπικές του ανάγκες και ευαισθησίες. Ο μάστορας κτίζει την κατοικία για κάποιον που ξέρει ήδη τον τύπο και τη μορφή της, τα υλικά και την τεχνική που θα χρησιμοποιηθούν. Πέρα από την κάλυψη των αναγκών η ίδια αποτελεί και έκφραση της καλαισθησίας και της ευρηματικότητας του χρήστη, ο οποίος ιδιαίτερα στους παραδοσιακούς οικισμούς έχει απαντήσει με ευφυή τρόπο σε λειτουργικά προβλήματα. Εμπειρικές κατασκευές που εξελίσσονται αργά, συχνά με αστοχίες μιας και η κατασκευή αποτελούσε βιωματική διαδικασία αλλά και με διαδοχικές βελτιώσεις. Το φαινόμενο βέβαια γίνεται πιο σύνθετο αν συναρτηθεί με τις ρυθμίσεις της υπάρχουσας νομοθεσίας για την οικοδόμηση στην περιοχή, οι οποίες ευνοούν συγκεκριμένες παρεμβάσεις - ή αυθαιρεσίες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι διαφέρουν από σύγχρονα κτίσματα που έχουν σχεδιαστεί εξ’ αρχής από κάποιον ειδικό και έχουν μείνει αναλλοίωτα στον χρόνο.

Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, οικισμοί είναι οι οικιστικοί σχηματισμοί που συγκεντρώνουν περισσότερες από δέκα οικογένειες. Με βάση αυτή την παραδοχή ο Μάκρωνας οριακά θεωρειταί πλέον «οικισμός». Θα ήταν αναγκαίο συνεπώς να προωθηθεί η χρήση της κατοικίας ώστε να μπορέσει πραγματικά να αποκτήσει ξανά ζωή ο οικισμός και οι γειτονικοί οικισμοί που έχουν οδηγηθεί πλέον σε μαρασμό. Μόνο η μόνιμη κατοίκιση έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την αναβίωσή του τόπου. Και βέβαια αυτό συνεπάγεται ένα ευνοϊκό νομοθετικό πλαίσο και υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Οι προβλέψεις της υπάρχουσας νομοθεσίας είναι αρκετά επιφανειακές καθώς διευκολύνουν μεν την κατά βούληση οικοδόμηση στην περιοχή, αλλά δεν εξασφαλίζουν την κατοίκηση στην ποιοτική της διάσταση με τις αναγκαίες υποδομές, τα σχολεία και τα ιατρεία, ακόμα και σε κοντινή απόσταση.

Φανερή είναι τέλος η αλλοίωση της μορφής του οικισμού ειδικά μετά τη δεκαετία του 80'. Σκοπός, βέβαια, δεν είναι η μνημειοποίηση της πέτρας και της καμάρας. Όταν αναφερόμαστε στην λαϊκή αρχιτεκτονική δεν εννοούμε μια παγωμένη εικόνα του παρελθόντος. Αντίθετα σε αυτήν εντάσσονται όλες οι αυθόρμητες προσπάθειες που πηγάζουν από τον τόπο και καλύπτουν τις εκάστοτε ανάγκες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επανάχρηση παλιών δομικών μελών, (κυρίως λίιθων παλιών ενετικών κτισμάτων) σαν μια δυναμική σχέση με την ιστορία. Η πετυχημένη ένταξη προϋποθέτει εξάλλου πρωτίστως μια κατανόηση των παλαιότερων πρακτικών και των παραγόντων που οδήγησαν στην μετάδοσή τους και όχι απλά την αναπαραγωγή μιας εικόνας με φόντο το χρώμα της ενετικής λιθοδομής. Η πετυχημένη ένταξη προϋποθέτει ακόμα την πετυχημένη διατήρηση. Η δυστοκία ωστόσο των αρμόδιων φορέων στις διαδικασίες διατήρησης καθώς και οι εμπορευματικές συνήθως προεκτάσεις των αποφάσεων αυτών είναι σημαντικό κώλυμα για την επιβίωση «αδιάφορων» οικισμών όπως ο Μάκρωνας.

Το διακύβευμα όμως παραμένει η διάσωση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς ως ίχνος του ανθρώπινου πολιτισμού στο χρόνο χρωματισμένο με την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του κάθε τόπου. Η διατήρηση της είναι σημαντική καθώς σε τέτοια τόπους είναι που ενεργοποιείται η εσωτερική ανάγκη του κάθε ανθρώπου για δημιουργία, σε όλους τους τομείς.