Κατάσταση Διατήρησης

Τα κτήρια που κατεγράφησαν  στο Βελημάχι διακρίνονται ως προς την κατάσταση της διατήρησης τους και την κατηγορία τους, καθώς εκτός από τα παραδοσιακά κτήρια εντοπίζονται και νέες κατασκευές αλλά και μία υπό ανέγερση. Αυτές οι νέες κατασκευές άλλοτε σχετίζονται με σύγχρονες κατοικίες στον οικισμό και άλλοτε παρουσιάζονται ως κτήρια δευτερεύουσας σημασίας ή ως βοηθητικοί χώροι (αποθήκες) στις υπάρχουσες. Ο αριθμός τους δεν είναι μεγάλος, πράγμα που εξηγείται εύκολα από τη μερική εγκατάλειψη του χωριού από το ντόπιο πληθυσμό. Ωστόσο, οι παλιές παραδοσιακές κατοικίες έχουν δεχτεί διαφόρων ειδών επεμβάσεις για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων και, όπως φαίνεται στον αντίστοιχο χάρτη, μόνο λίγες παραμένουν αυθεντικές χωρίς παρεμβάσεις. Επίσης, λίγα είναι τα δείγματα ερειπίων στον οικισμό, με κατεδαφισμένη τη στέγη και μέρος της τοιχοποιίας.

Όσον αφορά τα κτήρια με επεμβάσεις, αναφέρεται ότι η πραγματοποίηση αυτών έγινε τις τελευταίες δεκαετίες χωρίς να ληφθεί υπόψη η αξία της διατήρησης της παραδοσιακής ταυτότητας. Η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε αυτό το λεπτό θέμα οδήγησε σε μια σειρά επεμβάσεων οικοδομικά ευεργετικών συχνά για το κτήριο που έχουν στερήσει όμως τη μορφολογική αξία του παραδοσιακού χαρακτήρα του. Έτσι, τα περισσότερα κτήρια εμφανίζονται με μη συμβατές επεμβάσεις, είτε με την προσθήκη νέων στοιχείων από οπλισμένο σκυρόδεμα (χώρους υγιεινής, εξώστες, κουζίνες) είτε με την αντικατάσταση των παραδοσιακών υλικών από καινούρια. Αντίστοιχα, τα νέα κτήρια στο σύνολο τους δεν εντάσσονται στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, καθώς δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο να περιορίζει την ανέγερση κτηρίων με χαρακτηριστικά παράταιρα του παραδοσιακού τύπου. Τελικά, η μορφολογία ολόκληρου του οικισμού καθορίζεται από αυτού του είδους την αντιμετώπιση και επηρεάζει τον χαρακτήρα και την παραδοσιακή εικόνα του Βελημαχίου.