Ιστορικά Στοιχεία

     Οι Κροκεές είναι από τις πιο ιστορικές κωμοπόλεις της Λακωνίας και το όνομα τους προέρχεται από ένα μοναδικό παγκοσμίως πέτρωμα, τον Κροκεάτη λίθο. Ο Κροκεάτης λίθος είναι ηφαιστειακό βαθυπράσινο πέτρωμα που μοιάζει με ψηφιδωτό και παρότι είναι πολύ δύσκολο να κατεργασθεί, χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή πολυτελέστατων αγγείων και την διακόσμηση λουτρών, όπως τα λουτρά της αρχαίας Κορίνθου. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε (κατά την παράδοση) και για την διακόσμηση κτιρίων και εκκλησιών, όπως του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωσταντινούπολη και του Αγίου Παύλου στην Ρώμη. Ο Κροκεάτης λίθος κοσμεί επίσης τον απλό τάφο των τριακοσίων Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες.

     Γύρω στα 1,500 π.χ. ακμάζουν οι αρχαίες Κροκεές που κατοικούνται κατά την εποχή του χαλκού από τους Αχαιούς/Πελασγούς.Προστάτες των αρχαίων Κροκεών ήταν οι Διόσκουροι (γιοι του Δία), ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης. Προτομή των Διόσκουρων σκαλισμένη σε μαρμάρινη πλάκα, η οποία ανακαλύφθηκε σε σύγχρονες ανασκαφές, διακοσμεί σήμερα την βρύση στην κεντρική πλατεία. Η ακμή των προϊστορικών Κροκεών στηρίζεται κυρίως στην εξόρυξη του Κροκεάτη λίθου απο τα λατομεία στο Ψηφί και στη διακίνηση του απο τους Μυκηναίους στα όρια του γνωστού τότε κόσμου. Η κάθοδος των Δωριέων γύρω στα 1100 π.χ. και η καταστροφή του Μυκηναϊκού πολιτισμού σημαίνει το τέλος αυτής της περιόδου και για τις Κροκεές αρχίζει μακρά περίοδος παρακμής.  Στα 750 π.χ. οι Σπαρτιάτες γίνονται κύριοι των Κροκεών και της πεδιάδας του Έλους και απο τότε οι Κροκεάτες ως περίοικοι ακολουθούν τις εντολές της Σπάρτης και το χωριό χρησιμοποιείται κυρίως ως φυλάκιο των Σπαρτιατών. Οι Σπαρτιάτες, μη ασχολούμενοι με πολυτελείς κατασκευές, δεν δίνουν καμιά σημασία στον Κροκεάτη λίθο που χρησιμοποιείται πλέον μόνο από τους Κροκεάτες ως οικοδομικό υλικό.

     Με τον ερχομό των Ρωμαίων το 146 π.χ. ο Κροκεάτης λίθος έρχεται πάλι στην επιφάνεια και γίνεται περιζήτητος από τους πλούσιους Ρωμαίους για πολυτελείς κατασκευές και κυρίως για λουτρά. Την εποχή αυτή κατασκευάζονται απο τον Σπαρτιάτη Ευρυκλή τα περίφημα λουτρά της Κορίνθου από Κροκεάτη λίθο, τα οποία λέγεται ότι ήταν μεγαλοπρεπέστερα από τα λουτρά που έχτισε ο Αυτοκράτορας Ανδριανός στην ίδια πόλη. Το λατομείο εκείνα τα χρόνια ήταν αυτοκρατορικό μονοπώλιο των Ρωμαίων και την παραγωγή και διακίνηση του Κροκεάτη λίθου παρακολουθούσε ειδικός οικονόμος του Αυτοκρατορικού οίκου.

     Οι επιδρομές των βαρβάρων βόρειων λαών Γότθων, Αβάρων και Σλάβων που φτάνουν μέχρι την λακωνική γη οδηγούν στο μαρασμό και την ερήμωση σε όλες τις πόλεις. Μοναδική πληροφορία που υπάρχει για τις Κροκεές αυτή την περίοδο, είναι ότι οι Κροκεάτες μαζί με κατοίκους της περιοχής της Σπάρτης και του Έλους, διωκόμενοι από τους Αβάρους το 589 μ.Χ., κατέφθασαν στο βράχο της Μονεμβασιάς και δημιούργησαν την ονομαστή αυτή πόλη.  Κανένα άλλο στοιχείο δεν έχει καταγραφεί, το πιο πιθανό όμως είναι ότι οι Κροκεές έχουν καταντήσει ένας μικρός οικισμός, ο οποίος λόγω γειτνίασης με τους Σλάβους που ήταν εγκαταστημένοι στον Ταΰγετο απέκτησε το 700-800 περίπου την σλαβική ονομασία Λεβέτσοβα.

     Το μεγάλο πλήθος των Βυζαντινών εκκλησιών της περιόδου 1200-1300 μ.Χ., όπως ο Άγιος Δημήτριος, η Παναΐτσα, ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Σωτήρας του Αλάημπεη καθώς και ο Άγιος Βλάσης μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι Κροκεές (ή μάλλον Λεβέτσοβα) έχουν ανακάμψει πληθυσμιακά και έχουν γίνει ένα σημαντικό χωριό της Λακωνίας.

     Οι Τούρκοι φτάνουν στη Λακωνία το 1460  και οι Λεβετσοβίτες όπως και όλοι οι Έλληνες στενάζουν υπό τον τουρκικό ζυγό. 

     Το 1684 οι Βενετοί γίνονται κύριοι της Πελοποννήσου. Οι ίδιοι το 1700 πραγματοποιούν μια απογραφή της Πελοποννήσου, η οποία δίνει για τα Λεβέτσοβα 83 οικογένειες και πληθυσμό 354 άτομα (για σύγκριση η Σκάλα τότε είχε πληθυσμό 219 άτομα και το Δαφνί 113 άτομα).

       Οι Τούρκοι ανακαταλαμβάνουν την Πελοπόννησο το 1715 και αρχίζει η σκληρότερη περίοδος της Τουρκοκρατίας.  Ειδικά στα Λεβέτσοβα και στα γύρω χωριά , τα Μπαρδουνοχώρια όπως λέγονταν τότε (Τάραψα, Πετρίνα, Γοράνοι κ.τ.λ.), έχουν εγκατασταθεί οι περίφημοι Τούρκο-μπαρδουνιώτες, οι ποιο σκληροί πολεμιστές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τρεις πύργοι των Τούρκων βρίσκονται στα Λεβέτσοβα, με σκοπό την τήρηση της τάξης και την κατάπνιξη κάθε επαναστατικής κίνησης των υπόδουλων Ελλήνων. Την περίοδο αυτή οι Κροκεές εκτείνονται από την βρύση στην πλατεία (από όπου και γίνεται η ύδρευση του χωριού) προς τα Μπαλέϊκα, Κουβαρακιάνικα, Χατζιάνικα.

     Με την έναρξη της επανάστασης το 1821 οι Τούρκοι εγκαταλείπουν τους πύργους τους στα Λεβέτσοβα και στα άλλα Μπαρδουνοχώρια και καταφεύγουν στην Τρίπολη. Οι Λεβετσοβίτες αρματώνονται και με αρχηγούς τους Νικόλαο Γορανίτη, Στρατηγάκο Δημήτριο και Καράτζαλη.Σε έρανο που γίνεται για την ενίσχυση του αγώνα, τα Λεβέτσοβα προσφέρουν 600 γρόσια και 10 άντρες στην υπηρεσία του αρχιστράτηγου Παναγιώτη Γιατράκου από την Άρνα. Οι Λεβετσοβίτες παίρνουν μέρος σε όλες σχεδόν τις μάχες της Πελοποννήσου και διακρίνονται ιδιαίτερα σε αυτές, όπως για παράδειγμα αναφέρεται για τον Νικόλαο Γορανίτη στη μάχη της Μονεμβασιάς.

     Με την απελευθέρωση το 1828 γίνεται και η πρώτη απογραφή του ελεύθερου Ελληνικού κράτους η οποία δίνει για τα Λεβέτσοβα 112 οικογένειες και 6 εκκλησίες με 2 παπάδες, τους Παπαδημήτρη Παντελέο και τον Παπαπέτρο. Το πρώτο μέλημα των ελεύθερων Λεβετσοβιτών είναι η δημιουργία Δημοτικού σχολείου, το οποίο και λειτουργεί αμέσως με χρήματα του εκκλησιαστικού ταμείου. 

     Το 1834 με το πρόγραμμα Καποδίστριας η ελληνική επικράτεια χωρίζεται σε Δήμους, ένας εκ των οποίων είναι και ο Δήμος Κροκεών που περιλαμβάνει συνολικά 11 χωριά (Λεβέτσοβα, Τάραψα, Πετρίνα, Πρίτσα, Δαφνί κ.τ.λ).  Αρχικά πρωτεύουσα του Δήμου είναι η Πετρίνα, μέχρι το 1840 όταν γίνονται πρωτεύουσα τα Λεβέτσοβα. Ο οικισμός προχωρά έκτοτε στο δρόμο της ανάπτυξης και ο πληθυσμός του από 985 κατοίκους το 1853 υπερβαίνει τους 2.000 το 1920.  Γύρω στα 1900 αρχίζει η πνευματική και πολιτιστική άνθηση των Κροκεών, για να φτάσει στο αποκορύφωμα της την δεκαετία 1920-1930. 

     Ο Δήμος Κροκεών λειτούργησε την περίοδο 1999 -2010 οπότε και καταργήθηκε με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης και εντάχθηκε στον νέο δήμο Ευρώτα.