ΤΥΠΟΙ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣΑ - ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΣΑΛΙΒΕΡΟΥ

Εκατόν είκοσι τρία χρόνια από τη δημιουργία του και 55 χρόνια από την εγκατάλειψή του, το αρχοντικό Σαλίβερου, ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα της αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα της Σαντορίνης, αποκαθίσταται προκειμένου να στεγάσει εκθεσιακούς χώρους ανάδειξης της αρχιτεκτονικής Ιστορίας και της γεωλογικής εξέλιξης του κυκλαδίτικου νησιού.

Το αρχοντικό της οικογένειας Σαλίβερου, ένα από τα λίγα που διατηρήθηκαν μετά το σεισμό του 1956, βρίσκεται στον οικισμό Έξω Γωνιά του δήμου Θήρας, λίγο έξω από τα Φηρά στη Σαντορίνη. Αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα ιδιόμορφης νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής, η οποία αναπτύχθηκε προς το τέλος του 19ου αιώνα στο νησί ως επίδραση του νεοκλασσικισμού, κυρίαρχου αισθητικού ρεύματος της εποχής, με σχέδια άγνωστου μέχρι σήμερα αρχιτέκτονα. Είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης από το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και από το υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων.

Τα τυπολογικά και μορφολογικά του χαρακτηριστικά είναι επηρεασμένα τόσο από την τοπική παράδοση όσο και από τις νεοφερμένες νεοκλασικές διατάξεις, οι οποίες υιοθετήθηκαν από ορισμένες κοινωνικές τάξεις του νησιού. Ειδικευμένοι τεχνίτες διακόσμησαν το κτίριο με ζωγραφικό και ανάγλυφο διάκοσμο, σύμφωνα με την τότε κυρίαρχη νεοκλασική αισθητική της μεγαλοαστικής τάξης.

Έτσι στο αρχοντικό της οικογένειας Σαλίβερου παρατηρείται μια πολύ ενδιαφέρουσα σχέση ζεύξης του τοπικού με το διεθνές, της λαϊκής αρχιτεκτονικής παράδοσης του νησιού με το νεοκλασσικισμό, στυλ κυρίαρχο την εποχή εκείνη.

Το αρχοντικό χτίστηκε το 1889, σύμφωνα με μαρμαρόγλυφη επιγραφή που βρίσκεται πάνω από το υπέρθυρο της κύριας εισόδου της τρίτης στάθμης, η οποία αποτελεί και το σημαντικότερο τμήμα του κτιρίου. Τα αρχικά Α.Σ. που υπάρχουν όχι μόνο στο υπέρθυρο, αλλά και σε μαρμάρινη πλάκα του κρουνού εκκένωσης της δεξαμενής, αναφέρονται στον αρχικό ιδιοκτήτη Αντώνη Σαλίβερο, ευκατάστατο κτηματία της περιοχής.

Το κτίριο αποτελείται από τρεις στάθμες, σχεδόν ανεξάρτητες μεταξύ τους. Η πρώτη, εμβαδού 129,12 τετραγωνικών μέτρων, περιλάμβανε τους βοηθητικούς χώρους και τις δύο δεξαμενές υδροδότησης της οικογένειας. Στη δεύτερη (349,87 τ.μ.) είχε εγκατασταθεί η οικογένεια του Αντώνιου Σαλίβερου. Στην τρίτη στάθμη (181.03 τ.μ.) έμενε το νεόνυμφο ζεύγος της κόρης τους Αικατερίνης με το γιατρό της περιοχής Ε. Νικολή.

Η χωροθέτηση του κτίσματος σε πολύ επικλινές έδαφος οδήγησε τους δημιουργούς του να επινοήσουν τρόπους δόμησης και κλιμακωτής οργάνωσης των όγκων, ώστε να το εντάξουν αρμονικά στην υφιστάμενη γεωμορφολογία και να δημιουργήσουν τα τρία επίπεδα χώρων ανεξάρτητα μεταξύ τους και με ξεχωριστές εισόδους, γεγονός που ικανοποιούσε απόλυτα τις ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες της οικογένειας.

Μετά το θάνατο του Αντώνη Σαλίβερου και της συζύγου του η κόρη τους με διαθήκη παραχωρεί το σύνολο του κτίσματος στα παιδιά της με τον όρο ότι όσο ζει ο σύζυγός της θα δικαιούται να κάνει χρήση της οικίας. Τα παιδιά της ζούσαν εκτός Ελλάδος και ως νόμιμοι κληρονόμοι πούλησαν το κτίσμα στον Φρατζέσκο Κ. Ζώργο, ο οποίος στη συνέχεια το δώρισε στην κοινότητα Έξω Γωνιάς με τη δέσμευση να χρησιμοποιηθεί ως κοινοτικό κατάστημα, κοινοτικό ιατρείο και ξενώνας, όπως και έγινε.

Ο σεισμός του 1956 κατάστρεψε εκατοντάδες κτίρια, μεταξύ των οποίων και σημαντικά αρχοντικά γύρω από το αρχοντικό Σαλίβερου. Στο κτίριο δημιουργήθηκαν ελαφρές ρηγματώσεις κυρίως στην τρίτη στάθμη και έτσι εγκαταλείφθηκε.

Το 1987 το κτίριο χαρακτηρίζεται ως διατηρητέο μνημείο και το 2003 ο δήμος Θήρας αναθέτει τη μελέτη αποκατάστασής και επανάχρησής του, μετά από διαγωνισμό, σε διεπιστημονική ομάδα μελετητών με υπεύθυνη την αρχιτέκτονα Μαρία Δούση.

Σύμφωνα με τη μελέτη αποκατάστασης, την οποία ενέκρινε ομόφωνα το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων στην πρόσφατη συνεδρίασή του, στο αρχοντικό Σαλίβερο θα δημιουργηθούν κέντρα τεκμηρίωσης, προβολής και ανάδειξης των δύο σημαντικότερων και παγκοσμίως γνωστών χαρακτηριστικών της Σαντορίνης: τη διαχρονική εξέλιξη της αρχιτεκτονικής παράδοσης του νησιού από τα προϊστορικά χρόνια έως τη σύγχρονη εποχή και της γεωλογικής εξέλιξής του, από τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου κατά την προϊστορία έως σήμερα.

Οι δύο αυτές ενότητες θα φιλοξενηθούν στις δύο διαφορετικές αλλά αλληλοσχετιζόμενες κύριες στάθμες του κτιρίου. Στην τρίτη στάθμη με τον έντονα νεοκλασικό χαρακτήρα θα ενταχθεί το Κέντρο Τεκμηρίωσης, Προβολής και Ανάδειξης της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Σαντορίνης και στη δεύτερη στάθμη το Κέντρο Τεκμηρίωσης, Προβολής και Ανάδειξης του ηφαιστείου του νησιού. Στην πρώτη (χαμηλότερη) στάθμη θα διαμορφωθούν μικροί ξενώνες στους οποίους θα φιλοξενούνται ερευνητές, φοιτητές ή προσκεκλημένοι της τοπικής κοινωνίας.

Η νέα προτεινόμενη χρήση, έχει ενταχθεί στις υφιστάμενες διατάξεις των χώρων, χωρίς να αλλοιωθούν τα αυθεντικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του μνημείου. Το έργο προβλέπεται να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ και να υλοποιηθεί άμεσα.